भारतीय स्वयंपाकघरात कांदा (Onion) हा एक महत्त्वाचा आणि अत्यावश्यक घटक आहे. कोणत्याही पदार्थाची चव वाढवण्यासाठी कांदा आवश्यक असतो, पण त्याला कापणे हे अनेक गृहिणींसाठी आणि स्वयंपाक करणाऱ्यांसाठी एक आव्हान' (Tearful Challenge) असते. कांद्याचा शिरका होताच डोळ्यांतून पाणी वाहू लागते आणि भयानक जळजळ सुरू होते, ज्यामुळे कांदा कापणे हे एक मोठे, नकोसे वाटणारे काम ठरते.
पण आता काळजी करू नका! 'कांदा कापताना डोळ्यांतून अश्रू का येतात?' यामागचे वैज्ञानिक कारण आणि त्यापासून वाचण्यासाठीचे काही अत्यंत सोपे आणि प्रभावी उपाय (Simple and Effective Hacks) आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत, जे तुमच्या स्वयंपाकाचा अनुभव नक्कीच सुलभ करतील.
'द हिंदू' (The Hindu) च्या अहवालानुसार, कांद्याच्या संरचनेत भूऱ्या रंगाची बाहेरील पाने, पांढरा, रसदार आणि खाण्यायोग्य भाग (शल्क) आणि तळाचा रोएंदार भाग, 'बेसल प्लेट' (आधार प्लेट) यांचा समावेश असतो.
एंजाइमचा स्राव: जेव्हा कांद्याचे मूळ (Root) म्हणजेच बेसल प्लेट कापली जाते, तेव्हा त्यातून एक विशिष्ट एंजाइम (Enzyme) बाहेर पडतो.
गॅसची निर्मिती: हा एंजाइम कांद्याच्या उर्वरित भागामध्ये प्रतिक्रिया (Reaction) करून एक गॅस (Gas) सोडतो.
ऍसिडची निर्मिती: यानंतर, हा गॅस जेव्हा तुमच्या डोळ्यातील पाण्यासोबत (Moisture in Eyes) मिसळतो, तेव्हा तो एक ऍसिड (Acid) तयार करतो.
जळजळ आणि अश्रू: याच ऍसिडमुळे डोळ्यांमध्ये भयानक जळजळ (Severe Burning) होते, ज्यावर प्रतिक्रिया म्हणून डोळ्यांतून अश्रू (Tears) बाहेर पडू लागतात.
या रासायनिक प्रक्रियेला मंद करण्यासाठी किंवा गॅस विरघळवून टाकण्यासाठी तुम्ही खालील सोपे घरगुती उपाय करू शकता:
1. चाकूवर तेल लावा ('ती चिकट गोष्ट')
कांदा कापण्यापूर्वी तुमच्या चाकूच्या पात्यावर (Knife Blade) थोडेसे सरसोंचे तेल (Mustard Oil) किंवा अन्य कोणतेही खाद्य तेल (Cooking Oil) लावा.
फायदा: चाकूवर तेल लावल्याने, कांद्यातून बाहेर पडणारा गॅस डोळ्यांपर्यंत पोहोचण्याऐवजी तेलाच्या थरात (Oil Layer) विरघळून जातो. यामुळे डोळ्यांना जळजळ होत नाही आणि अश्रू येत नाहीत.
2. चाकू वापरा, पण धारदार!
कांदा कापण्यासाठी नेहमी धारदार चाकूचा (Sharp Knife) वापर करा.
वैज्ञानिक कारण: बोथट (Blunt) चाकू वापरल्यास, तो कांद्याच्या पेशींना (Cells) जास्त तोडतो, ज्यामुळे जास्त प्रमाणात गॅस बाहेर पडतो. याउलट, धारदार चाकूने कापल्यास कमी पेशी तुटतात आणि कमी गॅस बाहेर पडतो.
3. कांदा फ्रिजमध्ये थंड करा
कांदा कापण्यापूर्वी तो २० ते ३० मिनिटांसाठी फ्रिजमध्ये (Refrigerator) ठेवा.
फायदा: थंडीमुळे (Cold Temperature) गॅस निर्माण करणाऱ्या सल्फर संयुगांची (Sulphur Compounds) क्रिया धीमी होते. त्यामुळे कापताना गॅस कमी प्रमाणात बाहेर पडतो आणि अश्रू येत नाहीत.
पाणी जवळ ठेवा: कांदा कापत असताना जवळ पाण्याने भरलेले भांडे (Vessel of Water) ठेवा. या पाण्यामुळे बाहेर पडलेला गॅस डोळ्यांऐवजी पाण्यात विरघळून जाईल.
मुळा (जड) भाग शेवटी कापा: कांद्याच्या मुळाकडील भागामध्ये (Basal Plate) गॅस बनवणारे एंजाइम सर्वात जास्त असतात. त्यामुळे कांदा नेहमी मुळाचा भाग शेवटी कापल्यास डोळ्यांतील जळजळ कमी होते.
पाण्यात बुडवून कापा: काही लोक कांदा पाण्याखाली (Under Water) बुडवून कापण्याचा पर्यायही वापरतात, ज्यामुळे गॅस पूर्णपणे पाण्यात मिसळून जातो.
या सोप्या आणि प्रभावी उपायांचा वापर करून, आता तुमच्या स्वयंपाकघरातील कांदा कापण्याचे काम अश्रूंशिवाय आणि आनंदाने पूर्ण होईल, यात शंका नाही!