आजकाल टी.व्ही., इंटरनेट आणि सोशल मीडियामुळे मल्टीविटामिन कॅप्सूल आणि सप्लिमेंट्स (Multivitamin Capsules and Supplements) घेणे अगदी सामान्य गोष्ट झाली आहे. 'हे घेतल्याने शरीर मजबूत होते, थकवा दूर होतो आणि रोजची पोषणाची कमतरता भरून निघते,' असे दावे जाहिरातींमध्ये सातत्याने केले जातात. मात्र, हे मल्टीविटामिन खरोखरच प्रत्येकासाठी आवश्यक आहेत का? आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय त्यांचे अतिसेवन करणे धोक्याचे ठरू शकते का? यावर तज्ज्ञांनी गंभीर इशारा दिला आहे.
आजच्या धावपळीच्या जीवनात आणि फास्ट फूडच्या जमान्यात संतुलित आहार (Balanced Diet) घेणे अनेकांना कठीण होते. अशा वेळी, लोक मल्टीविटामिन घेतल्याने ही कमतरता पूर्ण होईल, असा विचार करतात. थकवा, अशक्तपणा किंवा वारंवार आजारी पडल्यास लोक लगेच यांचा आधार घेतात. याव्यतिरिक्त, त्वचा चमकदार होण्यासाठी आणि केस मजबूत बनवण्यासाठीही अनेक जाहिरातदार मल्टीविटामिनचे दावे करतात.
मल्टीविटामिन ऐकायला आणि घ्यायला सुरक्षित वाटत असले तरी, त्यांचे काही गंभीर जोखिम (Risks) आहेत, ज्याकडे दुर्लक्ष करणे महागात पडू शकते.
ओवरडोजचा धोका (Overdose Risk): शरीराला जेवढ्या जीवनसत्त्वांची गरज आहे, त्यापेक्षा जास्त सेवन केल्यास उलट नुकसान होण्याची शक्यता असते.
उदाहरणार्थ, व्हिटॅमिन 'ए'ची जास्त मात्रा घेतल्यास यकृताला (Liver) नुकसान होऊ शकते.
व्हिटॅमिन 'सी'च्या अतिसेवनाने पोट बिघडणे, तर व्हिटॅमिन 'ई'च्या जास्त मात्रेमुळे रक्त पातळ होणे (Blood Thinning) यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
आहाराकडे दुर्लक्ष: अनेक लोक असा विचार करतात की, मल्टीविटामिन घेतल्यानंतर आपण काहीही खाऊ शकतो आणि आहाराची काळजी करण्याची गरज नाही. पण ही सर्वात मोठी चूक आहे! तज्ज्ञांच्या मते, खरे पोषण आणि फायदे हे केवळ संतुलित आणि नैसर्गिक आहारातूनच मिळतात.
औषधांवर परिणाम: काही सप्लिमेंट्स थेट ब्लड प्रेशर किंवा शुगरच्या औषधांच्या (Blood Pressure or Sugar Medicines) कार्यक्षमतेवर परिणाम करू शकतात आणि त्यांचा असर बदलू शकतात.
डॉक्टर आणि पोषण तज्ज्ञांचे (Nutrition Experts) स्पष्ट मत आहे की, जो व्यक्ती निरोगी आहे आणि संतुलित आहार घेतो, त्याला अतिरिक्त मल्टीविटामिनची गरज नसते.
नैसर्गिक आहार: फळे, भाज्या, धान्य, डाळी आणि दूध यांसारख्या नैसर्गिक स्रोतांतून मिळणारे जीवनसत्त्वे (Vitamins) आणि खनिजे (Minerals) शरीरासाठी सर्वात जास्त फायदेशीर ठरतात.
गरज कोणाला? काही विशिष्ट प्रकरणांमध्येच मल्टीविटामिन आवश्यक ठरतात. जसे की, गरोदर महिला, 50 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिक, व्हिटॅमिन 'डी'ची कमतरता असलेले लोक किंवा गंभीर आजाराने त्रस्त असलेल्या लोकांना डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच सप्लिमेंट्स दिली जातात.
आहार तज्ज्ञांच्या मते, तुमचा आहार पुरेसा नसेल किंवा डॉक्टरांनी चाचणी करून (Blood Test) शरीरात कमतरता आढळल्यास, तेव्हाच मल्टीविटामिन घ्यावेत. बिनसल्ल्याने आणि दीर्घकाळ या गोळ्या घेतल्यास फायदा कमी आणि नुकसान जास्त होते, हे प्रत्येकाने लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे.