मुंबई : वृत्तसंस्था इंडियन प्रीमियर लीगच्या (आयपीएल) १६ व्या हंगामाला सुरुवात होण्यापूर्वी शुक्रवारी कोचीमध्ये मिनी लिलाव झाला. या 'आयपीएल लिलावात खेळाडूंवर पैशांचा जोरदार पाऊस पडला. खेळाडूंना खरेदी करण्यासाठी फ्रेंचायजीमध्ये चांगली चुरस दिसून येत होती; पण खेळाडूंवर एवढा खर्च करणाऱ्या फ्रेंचायजी पैसे कसे कमवतात? खेळाडूंवर खर्च करण्यासाठी एवढा पैसा येतो कुठून? हे प्रश्न चाहत्यांना पडले असतील, तर त्याची माहिती जाणून घेऊया….
उत्पन्नाचा सर्वात मोठा स्त्रोत
भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ (बीसीसीआय) 'आयपीएल'चे संचालन करते आणि या दोघांच्या उत्पन्नाचा सर्वात मोठा स्रोत मीडिया आणि प्रसारण आहे. 'आयपीएल' फ्रेंचायजी त्यांचे मीडिया हक्क आणि प्रसारण हक्क विकून जास्तीत जास्त पैसे कमावतात. सध्या प्रसारणाचे अधिकार स्टार स्पोर्टस्कडे आहेत. एका अहवालानुसार, सुरुवातीला 'बीसीसीआय' प्रसारण अधिकारातून मिळणाऱ्या कमाईपैकी २० टक्के रक्कम ठेवत असे आणि ८० टक्के रक्कम संघांना मिळत असे; पण हळूहळू हा वाटा ५०-५० टक्क्यांपर्यंत वाढला आहे.
जाहिरातींमधून कमावतात भरपूर पैसा
'आयपीएल' मीडिया ब्रॉडकास्टचे हक्क विकण्यासोबतच फ्रँचायजी जाहिरातींमधूनही भरपूर पैसे कमावतात. खेळाडूंच्या टोप्या, जर्सी आणि हेल्मेटवर दिसणाऱ्या कंपन्यांची नावे आणि लोगोसाठी कंपन्या फ्रेंचायजींना खूप पैसे देतात. आयपीएलदरम्यान, फ्रँचायजींचे खेळाडू अनेक प्रकारच्या जाहिराती शूट करतात. यातून कमाईही केली जाते. एकूणच, जाहिरातींमुळे 'आयपीएल' संघांनाही भरपूर पैसा मिळतो.
• महसूल तीन भागात विभागला आहे
आता थोड्या सोप्या भाषेत समजून घेऊया की, संघ कसे कमावतात. सर्वप्रथम, 'आयपीएल' संघांची कमाई तीन भागांमध्ये विभागली गेली आहे. केंद्रीय महसूल, प्रमोशनल महसूल आणि स्थानिक महसूल. माध्यम प्रसारण हक्क आणि शीर्षक प्रायोजकत्व फक्त केंद्रीय महसुलात येतात. संघांची सुमारे ६० ते ७० टक्के कमाई यातून येते. दुसरे म्हणजे, जाहिरात आणि जाहिरातीचे उत्पन्न. त्यामुळे संघांना २० ते ३० टक्के उत्पन्न मिळते. त्याचवेळी संघांच्या कमाईच्या १० टक्के स्थानिक महसुलातून येतात. यामध्ये तिकीट विक्री आणि इतर गोष्टींचा समावेश आहे.
प्रत्येक हंगामात ७-८ घरगुती सामन्यांसह फ्रँचायजी मालक अंदाजे ८० टक्के कमाई तिकीट विक्रीतून ठेवतो. उर्वरित २० टक्के 'बीसीसीआय आणि प्रायोजकांमध्ये विभागले गेले आहेत. तिकीट विक्रीतून मिळणारे उत्पन्न हे संघाच्या कमाईच्या १०-१५ टक्के असते. संघ जर्सी, कॅप्स आणि इतर अॅक्सेसरीजसारख्या व्यापारी मालाची विक्री करून कमाईचा एक छोटासा भागदेखील तयार करतात.
लोकप्रियता आणि बाजारमूल्यामध्ये जोरदार वाढ
२००८ मध्ये जेव्हा 'आयपीएल' सुरू झाले, तेव्हा भारतीय उद्योगपती आणि बॉलीवूडमधील काही मोठ्या नावांनी आठ शहर आधारित फ्रँचायजी खरेदी करण्यासाठी एकूण ७२३.५९ दशलक्ष खर्च केले. दीड दशकानंतर, 'आयपीएल'ची लोकप्रियता आणि व्यावसायिक मूल्य अनेक पटींनी वाढले आहे. २०२१ 'मध्ये, 'सीव्हीसी' कॅपिटल (एक ब्रिटिश इक्विटी फर्म) ने गुजरात टायटन्सच्या फ्रँचायजीसाठी सुमारे ७४० दशलक्ष मोजले होते.
हेही वाचा :