आज देशातील ९०% स्मार्टफोन वापरकर्ते UPI वापरतात, हे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. UPI द्वारे पेमेंट करणे सोपे आणि पूर्णपणे मोफत असल्याने ते आपल्या दैनंदिन जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले आहे. पण तुम्हाला आश्चर्य वाटेल की, ही सेवा मोफत असूनही, Google Pay आणि PhonePe ने गेल्या आर्थिक वर्षात मिळून ₹5,065 कोटींहून अधिक कमाई केली आहे. कोणताही थेट चार्ज न लावता किंवा कोणतेही उत्पादन न विकता त्यांनी ही प्रचंड कमाई कशी केली? चला, यामागील कारणे जाणून घेऊया.
Ice VC चे संस्थापक भागीदार मृणाल झवेरी यांनी एका लिंक्डइन पोस्टमध्ये या कंपन्यांच्या कमाईचे मॉडेल उलगडले आहे. त्यांच्या मते, या कंपन्या वापरकर्त्यांकडून थेट पैसे न घेता इतर मार्गांनी महसूल मिळवतात.
या कंपन्यांच्या कमाईचा एक मोठा स्त्रोत म्हणजे किराणा दुकाने आणि छोटे व्यावसायिक. PhonePe सारखे ॲप्स या दुकानांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या व्हॉइस-सक्षम स्पीकर सेवेतून मोठी कमाई करतात.
कमाईचे मॉडेल: हे तेच स्पीकर आहेत जे "PhonePe वर ₹100 प्राप्त झाले," अशी घोषणा करतात. प्रत्येक स्पीकरसाठी दुकानदाराकडून दरमहा सुमारे ₹100 भाडे आकारले जाते.
कमाईचे आकडे: देशातील ३० लाखांहून अधिक दुकाने ही सेवा वापरत असल्याने, हे प्लॅटफॉर्म दरमहा सुमारे ₹30कोटी आणि वर्षाला ₹360 कोटी फक्त स्पीकरच्या भाड्यातून कमावतात. यामुळे दुकानदारांचा विश्वास वाढतो आणि त्यांना व्यवहार व्यवस्थापित करणे सोपे जाते.
या ॲप्सवरील कमाईचा दुसरा प्रमुख मार्ग म्हणजे 'स्क्रॅच कार्ड्स'. वापरकर्त्यांना कॅशबॅक किंवा डिस्काउंट कूपनच्या रूपात लहान बक्षिसे मिळतात. पण हे फक्त वापरकर्त्यांसाठी नसून, मोठ्या ब्रँड्ससाठी जाहिरातीचे एक नवीन आणि प्रभावी माध्यम आहे.
दुहेरी फायदा: मोठे ब्रँड्स त्यांची उत्पादने आणि ऑफर्स लाखो वापरकर्त्यांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी Google Pay आणि PhonePe ला पैसे देतात. यामुळे या प्लॅटफॉर्म्सना दुहेरी फायदा होतो:
वापरकर्ते बक्षिसांसाठी ॲपवर सक्रिय राहतात.
ब्रँड्सकडून जाहिरातीच्या माध्यमातून मोठी कमाई होते.
या कंपन्यांनी UPI च्या विश्वासार्हतेचा वापर करून त्यावर एक 'सॉफ्टवेअर-ॲज-अ-सर्व्हिस' (SaaS) मॉडेल तयार केले आहे.
व्यावसायिक सेवा: ते छोट्या व्यावसायिकांना जीएसटी सहाय्य, बिल तयार करणे (Invoice Generation) आणि मायक्रो-लोन (छोटे कर्ज) यांसारख्या सेवा देतात.
खरा व्यवसाय: थोडक्यात, UPI हे केवळ एक प्रवेशद्वार (गेटवे) आहे, पण खरा व्यवसाय या सॉफ्टवेअर आणि आर्थिक सेवांमध्ये आहे. या मॉडेलचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे यासाठी त्यांना ग्राहक मिळवण्यासाठी कोणताही खर्च (Zero Customer Acquisition Cost) करावा लागत नाही, कारण वापरकर्ते आधीच त्यांच्या प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध असतात.
अशा प्रकारे, ग्राहकांसाठी पूर्णपणे मोफत असलेल्या सेवेवर या कंपन्यांनी एक अत्यंत हुशार आणि फायदेशीर व्यवसाय मॉडेल यशस्वीपणे उभे केले आहे.