डिजिटल युगात भारत आपल्या नागरिकांना आधुनिक आणि सुरक्षित सेवा देण्यासाठी सतत प्रयत्न करत आहे. याच दिशेने एक मोठे पाऊल म्हणून, भारत सरकारने ई-पासपोर्टची सुविधा सुरू केली आहे. हा केवळ एक नवा पासपोर्ट नाही, तर तो पासपोर्ट सेवांना पूर्णपणे डिजिटल बनवण्याच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. एप्रिल 2024 मध्ये एक पायलट प्रोजेक्ट म्हणून सुरू झालेली ही योजना जून 2025 पासून देशभरात लागू करण्यात आली आहे.
ई-पासपोर्ट दिसायला आपल्या सध्याच्या पासपोर्टसारखाच आहे, पण त्यात आधुनिक तंत्रज्ञान वापरले आहे.
RFID चिप: या पासपोर्टच्या कव्हरमध्ये एक RFID (Radio-Frequency Identification) चिप आणि एक ॲन्टेना बसवलेला आहे.
बायोमेट्रिक माहिती: या चिपमध्ये तुमच्या बोटांचे ठसे (फिंगरप्रिंट्स) आणि डिजिटल फोटो यांसारखी बायोमेट्रिक माहिती सुरक्षित असते.
सुरक्षितता: या माहितीमुळे पासपोर्टची नक्कल करणे किंवा त्यात बदल करणे जवळजवळ अशक्य होते.
नवीन ओळख: ई-पासपोर्टवर 'Passport' या शब्दाच्या खाली एक सोन्याच्या रंगाचे छोटे चिन्ह (Symbol) असते, ज्यामुळे तो लगेच ओळखता येतो.
आंतरराष्ट्रीय मान्यता: सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, हा पासपोर्ट आंतरराष्ट्रीय ICAO मानकांप्रमाणे (standards) तयार करण्यात आला आहे, त्यामुळे त्याला जगभरात मान्यता आहे.
सुरुवातीला ई-पासपोर्ट सेवा काही निवडक शहरांमध्येच उपलब्ध होती, जसे की चेन्नई, हैदराबाद, भुवनेश्वर, सूरत, नागपूर, गोवा आणि दिल्ली. पण आता पासपोर्ट सेवा प्रोग्राम २.० अंतर्गत ही सुविधा हळूहळू देशभरातील सर्व केंद्रांवर उपलब्ध केली जात आहे. त्यामुळे तुम्ही तुमच्या जवळच्या कोणत्याही पासपोर्ट सेवा केंद्रात अर्ज करू शकता.
ज्या नागरिकांकडे अजूनही जुने, पारंपरिक पासपोर्ट आहेत, त्यांना लगेचच ते बदलण्याची गरज नाही. जुना पासपोर्ट जोपर्यंत वैध आहे, तोपर्यंत तो वापरता येईल.
ई-पासपोर्टसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया अगदी सामान्य पासपोर्टसारखीच आहे. तुम्हाला काही महत्त्वाचे कागदपत्रे लागतील:
ओळखीचा पुरावा (उदा. आधार कार्ड)
पत्त्याचा पुरावा
जन्मतारखेचा पुरावा
अर्ज कसा कराल?
ऑनलाइन अर्ज: पासपोर्ट सेवा पोर्टलवर (Passport Seva Portal) जाऊन नोंदणी करा आणि ऑनलाइन फॉर्म भरा.
अपॉइंटमेंट: फॉर्म भरल्यानंतर ऑनलाइन फी भरा आणि तुमच्या जवळच्या पासपोर्ट सेवा केंद्राची अपॉइंटमेंट बुक करा.
बायोमेट्रिक पडताळणी: ठरलेल्या दिवशी केंद्रावर जाऊन बायोमेट्रिक पडताळणी आणि कागदपत्रांची पडताळणी पूर्ण करा.
ई-पासपोर्टचे फायदे:
अधिक सुरक्षित: चिपमुळे तुमच्या माहितीची सुरक्षा वाढते आणि ओळख चोरी होण्याचा धोका कमी होतो.
जलद इमिग्रेशन: परदेशात विमानतळांवर इमिग्रेशन तपासणी अधिक जलद होते. ज्या देशांमध्ये स्वयंचलित ई-गेट्स आहेत, तिथे तर तुम्ही काही सेकंदांत बाहेर पडू शकता.
जागतिक ओळख: यामुळे भारताचा पासपोर्ट जागतिक मानकांवर अधिक प्रभावी ठरतो.
ई-पासपोर्ट हे भारताला डिजिटल आणि आधुनिक प्रवासाच्या दिशेने नेणारे एक मोठे पाऊल आहे.