आजकाल भारतात थायरॉईड विकाराचे प्रमाण झपाट्याने वाढत आहे. विशेषतः महिलांमध्ये हा विकार अधिक प्रमाणात दिसून येतो. थायरॉईड ही एक छोटाशी ग्रंथी असली तरी ती आपल्या संपूर्ण शरीराच्या कार्यप्रणालीवर प्रभाव टाकते. अनेकदा थकवा, वजन वाढणे किंवा कमी होणे, त्वचेला कोरडेपणा, केस गळणे यांसारख्या साधारण वाटणाऱ्या लक्षणांकडे दुर्लक्ष केलं जातं आणि त्याचे रूपांतर गंभीर थायरॉईड समस्यांमध्ये होतं.
थायरॉईड ग्रंथी ही मानेच्या पुढच्या भागात असते आणि T3, T4 हे हार्मोन्स तयार करते. ही हार्मोन्स शरीरातील चयापचय (मेटाबॉलिझम), उर्जा निर्मिती, वजन आणि मानसिक आरोग्य यावर परिणाम करत असतात.
1. हाशिमोटो थायरॉईडायटिस (Hashimoto's thyroiditis)
हा एक ऑटोइम्यून विकार आहे ज्यामध्ये शरीर स्वतःच्या थायरॉईड ग्रंथीवर आक्रमण करतं. त्यामुळे T3 आणि T4 हार्मोन्सचं प्रमाण घटतं.
2. ग्रेव्ह्स डिसीज (Graves' disease)
ही स्थिती थायरॉईड हार्मोन्सचं अतिरिक्त उत्पादन करते. यामुळे माणूस सतत बेचैन राहतो, हृदयाची धडधड वाढते आणि वजन झपाट्याने घटतं.
3. आयोडीनची कमतरता किंवा अतिरेक
आयोडीन हे थायरॉईड हार्मोन तयार करण्यासाठी महत्त्वाचं आहे. भारतात काही भागांत अजूनही आयोडीनयुक्त मीठ वापरण्याचा अभाव आहे, ज्यामुळे गाठी आणि इतर विकार होतात.
4. वंशपरंपरा आणि हार्मोनल बदल
गर्भावस्था, रजोनिवृत्ती किंवा अन्य हार्मोनल बदलही थायरॉईड विकारांना कारणीभूत ठरू शकतात.
सततचा थकवा
वजनात अचानक बदल
केस गळणे, कोरडी त्वचा
चिडचिड, डिप्रेशन
घसा सुजणे किंवा गाठी
TSH टेस्ट – थायरॉईड कार्यक्षमतेचे प्राथमिक निदान
T3 आणि T4 टेस्ट – हार्मोन्सचे प्रमाण
Anti-TPO टेस्ट – ऑटोइम्यून विकारासाठी
Ultrasound व FNAC – गाठी असल्यास
हायपोथायरॉईडिझम:
डॉक्टरांच्या सल्ल्याने गोळी दररोज घ्यावी लागते.
हायपरथायरॉईडिझम:
उपचारात औषधे, रेडिओथेरपी किंवा कधी कधी शस्त्रक्रिया केली जाते.
आहारात बदल:
आयोडीनयुक्त मीठ वापरणं, ताजं आणि नैसर्गिक अन्न घेणं, भरपूर पाणी पिणं आणि जंक फूड टाळणं गरजेचं आहे.
तणाव नियंत्रण आणि व्यायाम:
तणाव टाळणं, मेडिटेशन, योग यामुळे हार्मोनल संतुलन राखलं जातं.
थायरॉईडचा परिणाम गर्भातील बाळावरही होऊ शकतो. त्यामुळे गर्भधारणेपूर्वी आणि नंतर तपासणी आवश्यक आहे. काही महिलांमध्ये गरोदरपणातच तात्पुरत्या स्वरूपाचा थायरॉईड उद्भवतो, जो वेळेवर उपचाराने सुरळीत होतो.
थायरॉईड विकाराचे प्रमाण वाढत असले तरी योग्य निदान, तात्काळ उपचार, आणि जीवनशैलीतील सुधारणा यामुळे हे विकार नियंत्रणात ठेवता येतात. त्यामुळे लक्षणं जाणवली तर वेळ न घालवता डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि नियमित तपासणी करा.