आपल्याला वाटतं की एखादा आजार शरीराच्या फक्त एकाच भागावर परिणाम करतो. पण तुम्हाला माहित आहे का, की काही आजार इतके गंभीर असतात की ते एकाच वेळी आपले हृदय, यकृत (लिव्हर) आणि मूत्रपिंड (किडनी) या तिन्ही महत्त्वाच्या अवयवांना निकामी करू शकतात? हे तिन्ही अवयव आपल्या शरीराची 'लाईफ सपोर्ट सिस्टीम' आहेत. यापैकी एकावर संकट आलं, की बाकीचे अवयवही धोक्यात येतात. चला, या गंभीर आजारांविषयी आणि त्यापासून बचाव करण्याच्या उपायांविषयी सविस्तर जाणून घेऊया.
काही विशिष्ट आजारांमध्ये शरीरातील अनेक अवयव एकाच वेळी काम करणे थांबवू शकतात.
सेप्सिस (Sepsis): रक्तातील जंतुसंसर्ग सेप्सिस हा एक अत्यंत गंभीर आजार आहे, जो शरीरात कोणत्याही प्रकारच्या जंतुसंसर्गामुळे (Infection) होऊ शकतो. यात बॅक्टेरियाचे विष रक्तात पसरते, ज्यामुळे आपली रोगप्रतिकारशक्ती प्रमाणाबाहेर सक्रिय होते. याचा थेट परिणाम शरीराच्या मुख्य अवयवांवर होतो:
यकृत: काम करणे थांबवते.
मूत्रपिंड: लघवी तयार करणे बंद करते.
हृदय: रक्त पंप करण्याची क्षमता कमालीची घटते.
अवयवांचा एकमेकांवर होणारा परिणाम (Organ Syndromes)
जेव्हा लिव्हरचा एखादा जुना आजार (उदा. सिरोसिस) बळावतो, तेव्हा त्याचा थेट परिणाम किडनीच्या रक्तप्रवाहावर होतो आणि किडनी निकामी होऊ लागते.
त्याचप्रमाणे, जेव्हा हृदयाच्या कार्यात अडथळा येतो आणि ते नीट रक्त पंप करू शकत नाही, तेव्हा लिव्हरवर सूज येते आणि ते नीट काम करू शकत नाही.
हृदय: संपूर्ण शरीराला रक्तपुरवठा करते, ज्यात लिव्हर आणि किडनीचाही समावेश आहे.
लिव्हर: रक्तातील विषारी आणि हानिकारक घटक गाळून स्वच्छ करते.
किडनी: शरीरातील नको असलेला कचरा आणि अतिरिक्त पाणी लघवीवाटे बाहेर टाकते.
यापैकी एकाच्याही कामात बिघाड झाल्यास, दुसऱ्यांवर लगेच भार येतो. उदाहरणार्थ, जर हृदयाने रक्त पंप करणे कमी केले, तर लिव्हर आणि किडनीला पुरेसे रक्त मिळणार नाही. त्यामुळे तेही हळूहळू काम करणे थांबवतात.
खालील लक्षणे एकाच वेळी अनेक अवयव निकामी होत असल्याचे संकेत असू शकतात. त्यामुळे त्यांना अजिबात हलक्यात घेऊ नका:
अंगावर, विशेषतः पायांवर सूज येणे
थोडे चालल्यावरही श्वास घेण्यास त्रास होणे
पोट अचानक फुगणे किंवा त्यात पाणी झाल्यासारखे वाटणे
लघवीचे प्रमाण अचानक कमी होणे किंवा लघवी पूर्णपणे बंद होणे
सतत थकवा जाणवणे आणि भूक न लागणे
या गंभीर धोक्यापासून वाचण्यासाठी काही गोष्टींची काळजी घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.
जुनाट आजारांवर नियंत्रण ठेवा: मधुमेह (Diabetes), उच्च रक्तदाब (High BP), लठ्ठपणा आणि फॅटी लिव्हर यांसारख्या आजारांना नियंत्रणात ठेवा.
नियमित आरोग्य तपासणी: वर्षातून एकदा तरी LFT (लिव्हर फंक्शन टेस्ट), KFT (किडनी फंक्शन टेस्ट), ECG आणि लिपिड प्रोफाइल यांसारख्या चाचण्या करून घ्या.
डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय औषध नका: अनेक औषधांचा (विशेषतः वेदनाशामक गोळ्या) लिव्हर आणि किडनीवर वाईट परिणाम होतो. त्यामुळे स्वतःच्या मनाने औषधे घेणे टाळा.
निरोगी जीवनशैली: संतुलित आहार घ्या, नियमित व्यायाम करा आणि भरपूर पाणी प्या. यामुळे रक्ताभिसरण चांगले राहते आणि शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकण्यास मदत होते.
आपल्या शरीराने दिलेला कोणताही छोटा इशारा हा धोक्याची घंटा असू शकतो. त्यामुळे लक्षणांकडे दुर्लक्ष न करता वेळीच डॉक्टरांचा सल्ला घेणे, हेच आपल्या निरोगी आयुष्याचे रहस्य आहे. योग्य निदान आणि वेळेवर उपचार केल्यास मोठा धोका टाळता येतो.