आजच्या धकाधकीच्या जीवनात मानसिक आरोग्याच्या समस्या वाढत आहेत, विशेषतः तरुण पिढीमध्ये. डिप्रेशन किंवा नैराश्य (Depression) ही आता केवळ एक तात्पुरती भावना नसून, एक गंभीर मानसिक आजार बनला आहे. पालकांनी आणि समाजाने वेळीच यावर लक्ष देणे अत्यंत गरजेचे आहे.
आजकाल अनेक तरुण आणि लहान वयाची मुले नैराश्याला बळी पडत आहेत. त्यांच्यावर असलेला शैक्षणिक ताण, सोशल मीडियाचा प्रभाव आणि नात्यांमधील गुंतागुंत ही याची काही प्रमुख कारणे आहेत. ही एक अशी अवस्था आहे, जिथे व्यक्तीला सतत दुःखी, निराश आणि निरर्थक वाटते.
शैक्षणिक आणि करिअरचा ताण: आजच्या स्पर्धात्मक जगात मुलांवर चांगले गुण मिळवण्याचा, उत्तम कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळवण्याचा आणि यशस्वी करिअर निवडण्याचा प्रचंड दबाव असतो. अपयशाची भीती त्यांना नैराश्याच्या गर्तेत ढकलते.
सोशल मीडियाचा प्रभाव: सोशल मीडियावर दिसणारे 'परफेक्ट' आयुष्य, इतरांशी सततची तुलना आणि सायबर बुलिंग (cyberbullying) यामुळे तरुणांना आपण कमी पडत आहोत असे वाटू लागते. यामुळे त्यांच्या आत्मविश्वासावर नकारात्मक परिणाम होतो.
नात्यांमधील गुंतागुंत: प्रेमातील अपयश, मित्र-मैत्रिणींशी होणारे वाद किंवा एकटेपणाची भावना ही देखील डिप्रेशनचे एक मोठे कारण आहे. या काळात मुले खूप संवेदनशील असतात, ज्यामुळे नात्यांमधील लहानसहान गोष्टीही त्यांना मोठा धक्का देतात.
कौटुंबिक अपेक्षा आणि संवादाचा अभाव: पालकांच्या खूप जास्त अपेक्षा, त्यांच्या अपेक्षा पूर्ण न करू शकल्याची भीती आणि घरात मोकळेपणाने संवाद न झाल्यामुळे अनेक मुले त्यांच्या भावना मनातच दाबून ठेवतात, ज्यामुळे नैराश्य वाढते.
शारीरिक आणि हार्मोनल बदल: तारुण्याच्या काळात शरीरात अनेक शारीरिक आणि हार्मोनल बदल होत असतात. हे बदल भावनिक अस्थिरता निर्माण करतात आणि नैराश्याचे कारण बनू शकतात.
डिप्रेशनमध्ये असलेली मुले अनेकदा स्वतःच्या भावना व्यक्त करत नाहीत. त्यामुळे पालकांनी त्यांच्या वर्तणुकीतील बदलांवर लक्ष ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
वर्तणुकीतील बदल: मित्र-मैत्रिणींपासून दूर राहणे, आधी आवडणाऱ्या गोष्टींमध्ये रस न वाटणे, जेवणाच्या आणि झोपण्याच्या सवयींमध्ये बदल.
भावनिक लक्षणे: सतत उदास आणि निराश वाटणे, स्वतःला निरुपयोगी समजणे, सतत चिडचिड करणे किंवा अचानक रडू येणे.
शारीरिक लक्षणे: वारंवार डोकेदुखी, पोटदुखी किंवा थकवा जाणवणे, ज्यावर वैद्यकीय उपचार करूनही फरक पडत नाही.
उत्तम श्रोते बना: तुमच्या मुलांसोबत बोला. त्यांना काय वाटते, हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करा. त्यांच्या भावनांचा आदर करा आणि त्यांच्या भावनांना कमी लेखू नका.
दर्जेदार वेळ द्या: मुलांसोबत बसून गप्पा मारा, त्यांच्या आवडीचे काहीतरी करा किंवा एकत्र जेवण करा. यामुळे त्यांच्यातील संवाद वाढेल.
लक्षणांवर लक्ष ठेवा: जर मुलांच्या वर्तनात असामान्य बदल दिसले, तर लगेच त्यावर लक्ष द्या.
व्यावसायिक मदत घ्या: जर तुम्हाला तुमच्या मुलांमध्ये डिप्रेशनची लक्षणे दिसली, तर त्याला लगेच मानसोपचार तज्ज्ञ किंवा समुपदेशकाकडे घेऊन जा. त्यांच्या मदतीने यावर योग्य उपचार करणे शक्य आहे.