प्रत्येक मुलाची स्वतःची एक वेगळी भाषा असते. जन्मानंतर ते रडून आपल्या भावना व्यक्त करते आणि जसजसे मोठे होते, तसतसे शब्द शिकू लागते. हा प्रवास प्रत्येक पालकासाठी खूप खास असतो. मात्र, अनेकदा पालकांना चिंता वाटते की त्यांचे मूल नीट बोलेल का, किंवा त्याच्या बोलण्याचे कौशल्य (Verbal Skills) कसे सुधारावे.
मुलाला बोलण्यात कोणताही अडथळा येऊ नये आणि त्याने आत्मविश्वासाने संवाद साधावा, यासाठी पालकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असते. तुमच्या लहान मुलाचे शाब्दिक कौशल्य सुधारण्यासाठी आणि त्याला 'बोलकं' बनवण्यासाठी काही सोप्या पण अत्यंत प्रभावी पद्धती आहेत, ज्या तुम्ही सहज अवलंबवू शकता.
मुलाचे पहिले शिक्षक त्याचे पालकच असतात. तुम्ही त्याच्याशी जेवढे जास्त बोलाल, तेवढे नवीन शब्द त्याच्या कानावर पडतील.
दैनंदिन कामांबद्दल बोला: त्याला अंघोळ घालताना, जेवू घालताना किंवा फिरायला नेताना तुम्ही काय करत आहात, हे त्याला साध्या सोप्या शब्दांत सांगा. जसे की, "चला, आता आपण दूध पिऊया" किंवा "पहा, बाहेर कुत्रा कसा चाललाय."
त्याच्या हावभावांना प्रतिसाद द्या: जरी तो फक्त अस्पष्ट आवाज काढत असेल, तरी त्याच्याकडे पाहून हसा आणि प्रतिसाद द्या. यामुळे त्याला संवादासाठी प्रोत्साहन मिळते.
पुस्तके ही मुलांच्या शब्दसंग्रहात भर घालण्याचा उत्तम मार्ग आहे.
रंगीत चित्रांची पुस्तके: लहान मुलांसाठी आकर्षक चित्रे असलेली पुस्तके निवडा. चित्राकडे बोट दाखवून त्या वस्तूचे किंवा प्राण्याचे नाव सांगा.
रोजचा नियम बनवा: रोज रात्री झोपण्यापूर्वी किंवा दिवसातून एकदा तरी त्याला गोष्टी वाचून दाखवण्याचा नियम करा. यामुळे त्याची ऐकण्याची आणि समजून घेण्याची क्षमता वाढते.
जेव्हा तुमचे मूल बोलण्याचा प्रयत्न करते, तेव्हा त्याचे बोलणे लक्षपूर्वक ऐका.
त्याला मध्येच तोडू नका: तो तुटक-तुटक बोलत असेल किंवा शब्द उच्चारताना चुकत असेल, तरी त्याला मध्येच थांबवू नका. त्याला त्याचे वाक्य पूर्ण करू द्या.
चुका प्रेमाने सुधारा: जर त्याने एखादा शब्द चुकीचा उच्चारला, तर त्याला रागावू नका. त्याऐवजी, तोच शब्द योग्य प्रकारे उच्चारून दाखवा. उदा. त्याने 'तूला' म्हटले, तर तुम्ही म्हणा, "हो, तुला कुत्रा आवडला का?"
गाण्यांची लय आणि ताल मुलांना लवकर आकर्षित करतात.
सोपी बडबडगीते: लहान मुलांसाठी असलेली सोपी बडबडगीते हावभावांसहित म्हणून दाखवा. यामुळे शब्द लक्षात ठेवण्यास मदत होते आणि त्याला मजाही येते.
एकत्र गा: तो जसा मोठा होईल, तसे त्याला तुमच्यासोबत गाण्यासाठी प्रोत्साहित करा.
मुलाला विचार करायला आणि बोलायला प्रवृत्त करण्यासाठी प्रश्न विचारणे हा एक प्रभावी उपाय आहे.
सोपे प्रश्न विचारा: सुरुवातीला "बॉल कुठे आहे?" किंवा "तुला भूक लागली का?" असे सोपे प्रश्न विचारा, ज्यांची उत्तरे तो हो किंवा नाही मध्ये किंवा खाणाखुणांनी देऊ शकेल.
मोकळे प्रश्न (Open-ended Questions): जसजसा तो मोठा होईल, तसे "आज खेळताना काय काय गंमत केली?" असे प्रश्न विचारा, जे त्याला अधिक बोलण्यास प्रवृत्त करतील.
मुलाचे बोलण्याचे कौशल्य विकसित होणे ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, पण पालकांचे योग्य मार्गदर्शन आणि प्रोत्साहन या प्रक्रियेला वेग देऊ शकते. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे संयम ठेवा. प्रत्येक मुलाचा विकासाचा वेग वेगळा असतो. तुमच्या प्रेमाने आणि प्रोत्साहनाने तुमचे मूल लवकरच स्पष्ट आणि आत्मविश्वासाने बोलू लागेल आणि घरात त्याचाच किलबिलाट ऐकू येईल.