आजकाल लहान मुलांच्या पायात रंगीबेरंगी आणि आकर्षक दिसणारे 'क्रॉक्स' (Crocs) सर्रास पाहायला मिळतात. वजनाला हलके, स्वच्छ करायला सोपे आणि मुलांना स्वतःच्या हाताने सहज घालता-काढता येत असल्यामुळे पालकांचीही याला पहिली पसंती असते. पण मुलांच्या आवडीचे आणि पालकांसाठी सोयीचे वाटणारे हे चप्पल खरंच त्यांच्या नाजूक पायांसाठी योग्य आहेत का? हा प्रश्न अनेक बालरोगतज्ज्ञ आणि पोडियाट्रिस्ट (पायांचे डॉक्टर) उपस्थित करत आहेत.
क्रॉक्सच्या लोकप्रियतेमागे अनेक कारणे आहेत. पालकांसाठी आणि मुलांसाठी असलेले याचे फायदे दुर्लक्षित करता येणार नाहीत:
वापरायला सोपे: लहान मुले हे चप्पल स्वतः घालू किंवा काढू शकतात, ज्यामुळे ते स्वावलंबी बनतात.
हलके आणि हवेशीर: वजनाला अत्यंत हलके असल्यामुळे आणि भरपूर छिद्रे असल्यामुळे पायांना हवा लागते आणि घाम येत नाही.
स्वच्छ करणे सोपे: प्लास्टिक किंवा रबरसदृश मटेरियलमुळे ते पाण्याने सहज धुता येतात आणि लवकर सुकतात.
रंग आणि डिझाइन: विविध रंगांमध्ये आणि कार्टूनच्या आकर्षक डिझाइनमध्ये उपलब्ध असल्यामुळे मुले ते आनंदाने घालतात.
वरवर सोयीचे वाटणारे क्रॉक्स पायांच्या आरोग्यासाठी मात्र काही गंभीर धोके निर्माण करू शकतात, विशेषतः लहान मुलांच्या बाबतीत ज्यांच्या पायांची वाढ होत असते.
पायाला आधार नसतो: क्रॉक्सचा सर्वात मोठा तोटा म्हणजे त्यात टाचेला आणि पायाच्या तळव्याला (Arch Support) योग्य आधार मिळत नाही. टाचेकडील पट्टा (Heel Strap) खूप सैल असतो, ज्यामुळे चालताना पाय स्थिर राहत नाही.
पाय घसरण्याचा धोका: क्रॉक्समध्ये पाय पूर्णपणे फिट बसत नाही, त्यामुळे चालताना किंवा धावताना पाय आतल्या आत घसरतो. यामुळे मुलांचा तोल जाऊन ते पडण्याची किंवा त्यांचा पाय मुरगळण्याची शक्यता वाढते.
बोटांवर ताण: चप्पल पायातून निसटू नये म्हणून मुले नकळतपणे आपली पायाची बोटे अकडून धरतात. या सवयीमुळे पायाच्या स्नायूंवर आणि शिरांवर (Tendons) ताण येऊन भविष्यात 'टेंडिनाइटिस' (Tendonitis) किंवा बोटांच्या deformities सारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
सर्व प्रकारच्या ॲक्टिव्हिटीसाठी अयोग्य: क्रॉक्स हे घरात, बागेत किंवा स्विमिंग पूलजवळ थोड्या वेळासाठी घालण्यासाठी ठीक आहेत. पण धावणे, खेळणे, शाळेत जाणे किंवा जास्त वेळ चालण्यासाठी हे अजिबात योग्य नाहीत.
एस्केलेटरमधील अपघात: क्रॉक्सच्या मऊ मटेरियलमुळे ते एस्केलेटरच्या (चालता जिना) कडेला अडकण्याचा धोका असतो, ज्यामुळे गंभीर अपघात होऊ शकतात. अशा अनेक घटना जगभरात घडल्या आहेत.
थोडक्यात सांगायचे तर, क्रॉक्स पूर्णपणे टाळण्याची गरज नाही, पण त्यांचा वापर मर्यादित आणि योग्य ठिकाणीच करायला हवा. मुलांच्या पायांच्या आरोग्याशी तडजोड करू नका.
मर्यादित वापर: क्रॉक्सचा वापर फक्त घरी, बागेत किंवा समुद्रकिनाऱ्यावर अशा कमी वेळेच्या आणि कमी श्रमाच्या कामांसाठी करा.
योग्य बुटांची निवड: शाळा, खेळाचे मैदान किंवा जिथे जास्त चालावे लागणार आहे, अशा ठिकाणी मुलांना पायांना योग्य आधार देणारे, घट्ट बसणारे आणि आरामदायक बूटच घाला.
योग्य माप: जर तुम्ही क्रॉक्स घेतच असाल, तर ते मुलांच्या पायाच्या अगदी योग्य मापाचे असल्याची खात्री करा. खूप सैल किंवा खूप घट्ट क्रॉक्स अधिक धोकादायक ठरू शकतात.
शेवटी, मुलांची फॅशन आणि सोय पाहण्यापेक्षा त्यांच्या पायांचा नैसर्गिक विकास आणि सुरक्षितता यांना प्राधान्य देणे हेच शहाणपणाचे ठरेल.