दिवाळीच्या पाच दिवसांच्या उत्साहात लक्ष्मी पूजन या सणाला अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. हिंदू पंचांगानुसार, हा सण आश्विन महिन्याच्या अमावास्येच्या रात्री साजरा केला जातो. या दिवशी स्थिर धन-संपत्तीची देवी माता लक्ष्मी, बुद्धी आणि शुभ-लाभाचे देव श्री गणेश आणि धनाचे रक्षण करणारे देव कुबेर यांची विधिवत पूजा केली जाते.
या रात्री माता लक्ष्मी पृथ्वीवर संचार करते, अशी धार्मिक श्रद्धा आहे. जे भक्त आपले घर स्वच्छ ठेवून आणि दिव्यांची रोषणाई करून तिचे स्वागत करतात, त्यांच्या घरी ती स्थिर स्वरूपात दीर्घकाळ वास करते आणि घरात धन, समृद्धी आणि ऐश्वर्य कायम राहते.
लक्ष्मी पूजनाचा मुख्य उद्देश केवळ पैसा मिळवणे नसून, आरोग्य, यश, शांती आणि स्थिर आर्थिक स्थिती प्राप्त करणे हा आहे.
स्थिर धन: या दिवशी पूजा केल्यास, लक्ष्मीची कृपा घरात कायम टिकून राहते, असे मानले जाते.
गणेश आणि कुबेर पूजा: लक्ष्मीसोबत गणेशाची पूजा केल्याने बुद्धी आणि शुभ-लाभ प्राप्त होतात. कुबेराची पूजा केल्याने धनाचे रक्षण होते.
केरसुणी (झाडू) पूजन: केरसुणीला अलक्ष्मी (दारिद्र्य) घालवणारी देवी मानून तिचे पूजन केले जाते.
लक्ष्मी पूजेच्या तयारीसाठी खालील मुख्य वस्तूंची आवश्यकता असते:
मुख्य साहित्यइतर आवश्यक वस्तूनैवेद्य आणि विशेषमूर्ती: लक्ष्मी आणि गणेशाची मूर्ती/
प्रतिमास्थापना: चौरंग (पाट), लाल किंवा पिवळे वस्त्र
नैवेद्य: दूध-साखरेचा प्रसाद, लाडू, पेढे, फळे, खीर
कलश: तांब्याचा कलश आणि नारळ
पूजन: हळद-कुंकू, अक्षता (तांदूळ), गंध, पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर)
विशेष: साळीच्या लाह्या आणि बत्तासे (हे पदार्थ लक्ष्मीला अत्यंत प्रिय मानले जातात.)
दीप आणि धूप: तुपाचा दिवा (नंदादीप), धूप, अगरबत्ती, कापूरफुल आणि
पाने: कमळाचे फूल, कमलगट्टा, आंब्याची पाने, तुळशीपत्र (गणेशासाठी), बेलपत्र, झेंडूची फुले.
अतिरिक्त: नवीन नाणी, सोन्याचे/चांदीचे दागिने, हळदीची गाठ, गोमतीचक्र, कवड्या.
1. जागा स्वच्छता आणि स्थापना:
पूजेची जागा स्वच्छ करून त्यावर पाट (चौरंग) ठेवावा आणि लाल किंवा पिवळे वस्त्र पसरावे.
वस्त्रावर तांदळाचे छोटे आसन (रास) तयार करून त्यावर लक्ष्मी आणि गणेशाची मूर्ती स्थापित करावी.
मूर्तीजवळ पाण्याने भरलेला तांब्याचा कलश ठेवावा.
2. संकल्प आणि दीप प्रज्वलन:
तुपाचा दिवा लावून दीप हे विष्णूंचे स्वरूप आहे, या भावनेने आवाहन करावे.
उजव्या हातात पाणी घेऊन पूजेचा संकल्प करावा.
3. गणेश पूजा (प्रथम पूजा):
प्रथम भगवान गणेशाची पूजा करावी, त्यांना हळद-कुंकू, अक्षता, दुर्वा आणि नैवेद्य अर्पण करावा.
4. लक्ष्मी, कुबेर आणि धनाची पूजा:
आता माता लक्ष्मीची विधिवत पूजा सुरू करावी. त्यांना हळद-कुंकू, अक्षता, कमळाचे फूल आणि कमलगट्टा अर्पण करावा.
मूर्तीसमोर आपले पैसे, दागिने, नवीन वह्या, लेखणी, आणि कुबेराचे प्रतीक म्हणून चलनी नाणी ठेवून त्यांची पूजा करावी.
'ॐ महालक्ष्म्यै नमः' किंवा 'ॐ श्रीं ह्रीं श्रीं कमले कमलालये प्रसीद प्रसीद श्रीं ह्रीं श्रीं ॐ महालक्ष्म्यै नमः' या मंत्राचा यथाशक्ती जप करावा.
5. नैवेद्य आणि आरती:
तयार केलेला नैवेद्य माता लक्ष्मीला अर्पण करावा.
शेवटी, लक्ष्मी आणि गणपतीची आरती करून सर्वांना प्रसाद वाटावा.
पूजा झाल्यावर संपूर्ण घरात आणि प्रवेशद्वारावर तेलाचे दिवे (पणत्या) लावावेत.
या विधीने पूजा केल्यास माता लक्ष्मी आपल्या घरात स्थिर आणि कायमस्वरूपी वास करेल, अशी भक्तांची श्रद्धा आहे.