मेक्सिको सिटी : मेक्सिकोमध्ये जगातील सर्वात लांब पाण्याखालील गुंफाप्रणाली नुकतीच उघडकीस आली आहे. स्थानिक माया भाषेमधील तिचे नाव ‘सिस्टेमा ऑक्स बेल हा’ असून, याचा अर्थ ‘पाण्याचे तीन मार्ग’ असा आहे. अक्युइफर सिस्टीम ऑफ क्विंटाना रू (CINDAQ) च्या संशोधन केंद्रानुसार, ही एक महाकाय पाण्याखालील गुंफा आहे, जी जमिनीखाली कमीतकमी 326 मैल (524 किलोमीटर) पर्यंत पसरलेली आहे. यामुळे ही जगातील सर्वात लांब पाण्याखालील प्रणाली आणि केंटकीमधील 426 मैल (686 कि.मी.) लांबीच्या मॅमथ गुंफानंतर जगातील दुसरी सर्वात लांब गुंफा प्रणाली ठरते.
युकाटन द्वीपकल्पावर चुनखडीचा थर आहे आणि त्यावर मातीचा पातळ थर आहे. चुनखडी विरघळणारी असल्याने, पावसाचे पाणी त्वरित पृष्ठभागाखालील गुहांमध्ये झिरपते. 2020 च्या एका अभ्यासानुसार, या कारणामुळेच या प्रदेशात अनेक मोठ्या गुंफाप्रणाली आहेत आणि नद्या किंवा नाले कमी आहेत. गुंफांची निर्मिती कार्स्टिफिकेशन नावाच्या प्रक्रियेतून होते, ज्यामध्ये पावसाचे पाणी चुनखडीतून कॅल्शियम कार्बोनेट विरघळवते. ‘ऑक्स बेल हा’ प्रणालीमध्ये, गोडे पाणी समुद्रातून आत आलेल्या खार्या पाण्याला भेटते तेव्हा ही प्रक्रिया अधिक वेगाने होते. गोडे पाणी आणि खारे पाणी विशिष्ट थर तयार करतात आणि गुंफांच्या पाण्यातील ज्या बिंदूवर ते मिळतात, त्याला हॅलोक्लाइन म्हणतात.
CINDAQ च्या अंदाजानुसार, ‘ऑक्स बेल हा’ प्रणालीचा 27 टक्के भाग खारे पाणी आणि 73 टक्के भाग गोडे पाणी आहे. हे गोडे पाणी विशाल माया जलचराला पुरवले जाते, जो या प्रदेशातील पिण्याच्या पाण्याचा एकमेव स्रोत आहे. कार्स्टिफिकेशन प्रक्रियेमुळे गुंफांचे छत कोसळू शकते, ज्यामुळे उघड्यावर तलाव किंवा विवर तयार होते, ज्याला सेनोटे म्हणून ओळखले जाते. CINDAQ नुसार, ‘ऑक्स बेल हा’ मध्ये कमीतकमी 160 सेनोटेस आहेत आणि ते प्राणी व परिसंस्थेसाठी महत्त्वाचे जलस्रोत आहेत. या संस्थेने नुकतेच सेनोटेसजवळ अनेक प्रजातींची नोंद केली आहे, जसे की कौगर्स, जग्वार्स आणि विविध प्रकारचे हरीण व इतर प्राणी. ही प्रणाली पृष्ठभागाखालील अनेक जीवजंतूंना आधार देते. 2018 मध्ये, शास्त्रज्ञांनी शोधून काढले की ही भूमिगत प्रणाली मिथेनच्या मदतीने आपल्या परिसंस्थेला आधार देते. जंगलाच्या जमिनीखाली मिथेन तयार होतो आणि तो गुंफेत खाली उतरतो, जिथे सूक्ष्मजीव आणि जीवाणू त्याचा उपभोग घेतात. हे जीव गुंफेत राहणार्या कवचधारी प्राण्यांसाठी तसेच माशांच्या अनेक प्रजातींसाठी (ज्यात डोळे नसलेला अल्बिनो गुंफा मासा समाविष्ट आहे) अन्न बनतात.
