शियान : इतिहासाच्या विशाल पटलावर काही घटना अशा आहेत, ज्या मानवी कल्पनाशक्तीच्या पलीकडच्या आहेत. चीनच्या शियान शहरात सापडलेली ‘टेराकोटा आर्मी’ ही अशाच एका अद्भुत घटनेची साक्ष देते. सुमारे दोन हजार वर्षांपूर्वी चीनचे पहिले सम्राट किन शी हुआंग यांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या पारलौकिक साम्राज्याच्या संरक्षणासाठी तयार करण्यात आलेली ही मातीची सेना आज जगातील सर्वात मोठ्या पुरातत्त्वीय आश्चर्यांपैकी एक मानली जाते. हजारो सैनिक, घोडे आणि रथ यांच्या या विशाल संग्रहाने इतिहासकार आणि पर्यटकांना नेहमीच भुरळ घातली आहे.
या अनोख्या सेनेचा शोध 1974 मध्ये अगदी अपघाताने लागला. शियान प्रांतातील काही स्थानिक शेतकरी विहीर खोदत असताना त्यांना मातीचे काही मानवी आकाराचे अवशेष सापडले. सुरुवातीला त्यांना याचे महत्त्व कळले नाही, पण जेव्हा पुरातत्त्वशास्त्रज्ञांनी या ठिकाणी उत्खनन सुरू केले, तेव्हा जमिनीखाली एक संपूर्ण सेनाच दडल्याचे समोर आले. सम्राट किन शी हुआंग (इ.स.पू. 210-209) यांना विश्वास होता की, मृत्यूनंतरही त्यांना आपल्या साम्राज्यावर राज्य करण्यासाठी आणि शत्रूंपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी एका मोठ्या सेनेची आवश्यकता असेल. याच कल्पनेतून त्यांनी आपल्या कबरीशेजारी ही विशाल सेना तयार करवून घेतली. हे सैनिक गेल्या दोन हजार वर्षांपासून आपल्या सम्राटाच्या संरक्षणासाठी जमिनीखाली स्तब्ध उभे होते.
टेराकोटा आर्मीची प्रत्येक मूर्ती ही कलाकुसरीचा एक उत्कृष्ट नमुना आहे. या सेनेतील प्रत्येक सैनिकाचा चेहरा, त्याचे हावभाव, गणवेश आणि केशरचना एकमेकांपेक्षा पूर्णपणे वेगळी आहे. यावरून त्या काळातील शिल्पकला किती प्रगत होती याचा अंदाज येतो. संशोधकांच्या मते, या मूर्तींचे चेहरे त्या काळातील खर्या सैनिकांच्या चेहर्यांवरून तयार केले असावेत. सुरुवातीला या मूर्तींना चमकदार आणि नैसर्गिक रंगांनी रंगवण्यात आले होते, जे काळाच्या ओघात आणि हवेच्या संपर्कात आल्याने फिकट झाले आहेत.
या सेनेत पायदळ, तिरंदाज, सेनापती आणि घोडदळ अशा विविध प्रकारच्या सैनिकांचा समावेश असून, त्यांची रचना एखाद्या खर्या युद्धाच्या व्यूहरचनेप्रमाणे करण्यात आली आहे. आज, टेराकोटा आर्मीला युनेस्कोने (UNESCO) जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केले आहे. हे स्थळ केवळ पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र नाही, तर किन राजवंशाचा इतिहास, त्यांची लष्करी रचना आणि त्या काळातील समाजजीवन समजून घेण्यासाठी अभ्यासकांसाठी एक जिवंत प्रयोगशाळा आहे. उत्खननाचे काम अजूनही सुरू असून, सम्राटाची मुख्य कबर अद्यापही उघडण्यात आलेली नाही. त्यामुळे भविष्यात या रहस्यमयी सेनेबद्दल आणि त्यांच्या सम्राटाबद्दल आणखी कोणती नवीन माहिती समोर येते, याकडे संपूर्ण जगाचे लक्ष लागलेले आहे.
