वॉशिंग्टन : पृथ्वीवरचं हवामान कधी कधी विक्राळ रूप घेतं, पण तेच एकमेव हवामान नाही ज्याचा आपल्याला सामना करावा लागतो. अवकाश हवामान, म्हणजेच सूर्यापासून येणारे वारे आणि कण, याचा पृथ्वीवरील मानव निर्मित पायाभूत सुविधांवर मोठा परिणाम होऊ शकतो. या हवामानाचे गंभीर परिणाम म्हणजे वीजप्रवाह जाळ्यांमध्ये अडथळे आणि संवाद उपग्रहांमध्ये खंड येणं. या प्रकारच्या अवकाश वादळांचा अंदाज घेण्यासाठी खगोलशास्त्रज्ञांकडे आता एक सुधारित साधन आलं आहे...डॅनियल के. इनोये सोलर टेलिस्कोप (DKIST), जो हवाईच्या हालिएकलामधील पर्वतावर उभारण्यात आलेला आहे. हा टेलिस्कोप जगातील सौर अभ्यासासाठीचा सर्वात मोठा आहे आणि अवकाश वादळांचा अचूक अंदाज घेण्यासाठी उपयुक्त ठरत आहे.
या अद्वितीय तंत्रज्ञानामागील टीमने नुकतीच एक महत्त्वाची कामगिरी पार पाडली. DKIST च्या सर्वात शक्तिशाली कॅमेर्यांपैकी एक, व्हिजिबल ट्यूनएबल फिल्टर (VTF), कार्यान्वित केला गेला आहे. तब्बल एक दशकाच्या मेहनतीनंतर तयार झालेला हा कॅमेरा DKIST साठी एक अंतिम आणि आवश्यक घटक आहे. ‘VTF हे इनोये सोलर टेलिस्कोपचे हृदय आहे आणि ते आता त्याच्या स्थानावर अखेर धडकत आहे,’ असं प्रकल्प वैज्ञानिक मथायस शुबर्ट यांनी सांगितले. VTF ने घेतलेली पहिली प्रतिमा अतिशय प्रभावी आहे, यात सूर्याच्या पृष्ठभागावर असलेल्या काळ्याशार डागांचा (सनस्पॉटस्) मोठा समूह दिसतो, यापैकी प्रत्येक डाग अमेरिकेच्या खंडापेक्षा मोठा आहे.
हा कॅमेरा सूर्याच्या पृष्ठभागावर केवळ 10 किलोमीटर प्रति पिक्सेल इतक्या उच्च रिझोल्युशनमध्ये निरीक्षण करू शकतो, जो एक विलक्षण वैज्ञानिक पराक्रम मानला जातो. VTF केवळ प्रतिमा कॅप्चर करत नाही, तर विविध प्रकाश तरंगलांबींवर निरीक्षण करून स्पेक्ट्रा तयार करतो आणि प्रकाशाच्या इलेक्ट्रिक फील्डच्या ध्रुवीकरणाचीही माहिती घेतो. यामुळे सूर्याच्या पृष्ठभागावरील बारीकसारीक तपशील, चुंबकीय क्षेत्र आणि प्लाझ्मा याविषयी सखोल माहिती मिळते, ज्यामुळे अवकाश हवामान आणि सौर ज्वालांच्या (solar flares) भाकितांमध्ये अचूकता येते. सूर्यावरच्या एका निरीक्षणामध्ये VTF 10 दशलक्षांहून अधिक स्पेक्ट्रा गोळा करू शकतो, जे वैज्ञानिकांना सौर वातावरणाचं तापमान, सूर्याचं चुंबकीय क्षेत्र किती बलवान आहे हे समजून घेण्यास मदत करतात. या अद्भुत प्रगतीमुळे आपण पृथ्वीवर घडणार्या अवकाश हवामानाच्या घटनांशी अधिक सजगतेने सामना करू शकणार आहोत.
