स्टॉकहोम : शहरांमधील कचर्याचे ढीग, रस्त्यांवरून फिरणार्या कचर्याच्या गाड्या आणि त्यामुळे होणारी वाहतूक कोंडी व दुर्गंधी... या समस्येवर एक ‘स्मार्ट’ आणि पर्यावरणपूरक तोडगा आता समोर आला आहे. ही नवीन प्रणाली कचरा व्यवस्थापनाची पद्धत पूर्णपणे बदलून टाकण्याची क्षमता ठेवते. ‘स्टेशनरी न्यूमॅटिक रिफ्यूज कलेक्शन’ नावाच्या या तंत्रज्ञानामुळे कचरा आता रस्त्यावरून नाही, तर जमिनीखालून पाईपद्वारे थेट संकलन केंद्रापर्यंत पोहोचवला जाणार आहे. स्वीडनमध्ये अशी यंत्रणा राबवण्यात येत आहे. या प्रणालीमुळे केवळ कचर्याच्या गाड्यांची गरजच कमी होणार नाही, तर पर्यावरणावरील ताणही लक्षणीयरीत्या कमी होईल.
या नावीन्यपूर्ण प्रणालीचे अनेक फायदे आहेत, जे शहरांचे रूप पालटून टाकू शकतात : प्रदूषण आणि वाहतूक कोंडीत घट : रस्त्यांवरील कचर्याच्या गाड्यांची वाहतूक जवळपास बंद झाल्याने वाहतूक कोंडी, ध्वनिप्रदूषण आणि गाड्यांमधून होणारे वायूप्रदूषण कमी होते. स्वच्छता आणि आरोग्य : कचरा थेट बंद पाईपमधून वाहून नेल्याने दुर्गंधी, कीटक आणि जनावरांचा त्रास पूर्णपणे नाहीसा होतो. नागरिकांचा कचर्याच्या पिशव्या किंवा कंटेनरशी थेट संपर्क येत नाही. स्वयंचलित आणि सुरक्षित : ही प्रणाली स्वयंचलित असल्याने मानवी हस्तक्षेप कमी होतो, ज्यामुळे कचरा हाताळणार्या कर्मचार्यांची सुरक्षितता वाढते.
कचरा वर्गीकरणाला प्रोत्साहन : सुरुवातीलाच वेगवेगळ्या प्रकारचा कचरा वेगळा टाकला जात असल्याने, तो न मिसळता थेट पुनर्वापरासाठी (Recycling) पाठवणे सोपे होते. जागेची बचत : रस्त्यांवर मोठ्या कचरापेट्या ठेवण्याची गरज नसल्याने जागेची बचत होते. एक यशस्वी उदाहरण: या प्रणालीच्या यशस्वी वापराचे उत्तम उदाहरण म्हणजे स्टॉकहोममधील प्रसिद्ध ‘ऑस्टरमाल्म्सहालेन’ फूड मार्केट. या बाजारात दररोज मोठ्या प्रमाणात कचरा निर्माण होतो. हा कचरा हाताळण्यासाठी तिथे व्हॅक्यूम प्रणाली बसवण्यात आली आहे. येथील दुकानदार कचरा थेट त्यांच्या काऊंटरजवळ असलेल्या कचराकुंडीत टाकतात. तो कचरा पाईपद्वारे तळघरातील एका थंड स्टोरेज युनिटमध्ये जमा होतो. तिथे त्याचे रूपांतर एका दाट गाळात होते, जो नंतर व्हॅक्यूम ट्रकद्वारे बायोगॅस प्लांटमध्ये पाठवला जातो. या प्रणालीमुळे कचरा केवळ नाहीसा झाला नाही, तर तो ऊर्जेचा एक महत्त्वाचा स्रोत बनला आहे. यामुळे बाजारातील स्वच्छता, कामाचे वातावरण आणि आर्थिक गणित, या तिन्ही गोष्टी सुधारल्या आहेत.
हे तंत्रज्ञान समजायला अगदी सोपे आहे. ही प्रणाली व्हॅक्यूम तंत्रज्ञानाचा वापर करून कचरा जमिनीखालून पाईपद्वारे वाहून नेते. कचरा टाकणे : नागरिक त्यांच्या घराजवळील किंवा इमारतीमधील विशिष्ट कचराकुंडीत ओला आणि सुका कचरा वेगवेगळ्या कप्प्यांमध्ये टाकतात. व्हॅक्यूमद्वारे वाहतूक : एका केंद्रीय ठिकाणी बसवलेले मोठे पंखे पाईपलाईनमध्ये व्हॅक्यूम (हवेचा कमी दाब) तयार करतात. यामुळे पाईपमधील हवा वेगाने वाहू लागते आणि आपल्यासोबत कचरा खेचून नेते. संकलन केंद्रात जमा : हा कचरा पाईपद्वारे थेट एका मोठ्या संकलन केंद्रापर्यंत पोहोचवला जातो. तिथे तो वेगवेगळ्या प्रकारानुसार वेगळा होऊन सीलबंद कंटेनरमध्ये जमा केला जातो आणि दाबून त्याचा आकार कमी केला जातो.
