साओ पाउलो : शनी हा आपल्या सूर्यमालेतील एकमेव असा ग्रह नाही, ज्याच्याभोवती वलय प्रणाली आहे. शनीची वलये सर्वात प्रभावी असली, तरी इतर तीन महाकाय वायूप्रधान ग्रहांना म्हणजेच गुरू, नेपच्यून आणि युरेनस अशा प्रत्येकाला स्वतःची वलय प्रणाली आहे. एवढेच नाही, तर खगोलशास्त्रज्ञांनी हउमेया आणि क्वाओआर या बटू ग्रहांभोवती, तसेच चारिक्लो या सेंटॉरभोवतीदेखील वलये पाहिली आहेत.
‘सेंटॉर’ ही खगोलीय वस्तूंची एक श्रेणी आहे, जी धूमकेतू आणि लघुग्रह यांच्या दरम्यान असते आणि सामान्यतः गुरू आणि नेपच्यून यांच्या दरम्यान स्थित असते. आता, 2060 चिरॉन नावाचा गोठलेला सेंटॉर, जो 1977 मध्ये प्रथम पाहिला गेला, तो या वलयांच्या यादीत सामील झाला आहे. 2023 मध्ये ब्राझीलच्या पिको डॉस डियास वेधशाळेने चिरॉनचे केलेले निरीक्षणे तपासताना, खगोलशास्त्रज्ञांना या हिमीभूत सेंटॉरभोवती चार वलये तसेच काही विसरलेला पदार्थ नुकताच आढळला आहे. चिरॉन शनी आणि युरेनस यांच्या दरम्यान सूर्याभोवती फिरतो. तो दगड, पाण्याची बर्फ आणि सेंद्रिय संयुगे यांनी बनलेला आहे. त्याचा व्यास अंदाजे 125 मैल (200 किलोमीटर) आहे. चिरॉनची ही वलये पाण्याची बर्फ आणि खडकाळ सामग्रीने बनलेली असावीत.
ही वलये चिरॉनच्या केंद्रापासून अनुक्रमे 170 मैल (273 कि.मी.), 202 मैल (325 कि.मी.), 272 मैल (438 कि.मी.) आणि 870 मैल (1,400 कि.मी.) अंतरावर सेंटॉरला प्रदक्षिणा घालत आहेत. संशोधकांनी नोंदवले आहे की, सर्वात दूरचे (870 मैल) चौथे वलय कदाचित पुरेसे स्थिर नसेल, त्यामुळे ते वलय आहे की नाही हे निश्चित करण्यासाठी पुढील निरीक्षणे आवश्यक आहेत. चिरॉनच्या वलयांचे विशेष महत्त्व हे आहे की ती अद्याप तयार होत आहेत. खगोलशास्त्रज्ञांनी वलय प्रणाली तयार होत असताना पाहण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. 2023 मधील निरीक्षणांची तुलना 2022, 2018 आणि 2011 मधील मागील निरीक्षणांशी केल्यावर, संशोधकांनी ठरवले की ही वलय प्रणाली वेगाने उत्क्रांत होत आहे.
फेडरल युनिव्हर्सिटी ऑफ टेक्नॉलॉजी-पराना आणि इंटरइन्स्टिट्यूशनल लॅबोरेटरी ऑफ ई-अॅस्ट्रॉनॉमी, ब्राझील येथील खगोलशास्त्रज्ञ ब्रागा रिबास, जे या अभ्यासाचे सह-लेखक आहेत. त्यांनी रॉयटर्सला सांगितले, ‘ही एक उत्क्रांत होणारी प्रणाली आहे, जी लहान खगोलीय वस्तूंभोवती वलये आणि उपग्रह तयार करणार्या गतिशील यंत्रणा समजून घेण्यास मदत करेल, ज्याचे संपूर्ण विश्वातील विविध प्रकारच्या चकतींच्या गतिशीलतेसाठी संभाव्य परिणाम आहेत.’ या संघाचे संशोधन 14 ऑक्टोबर 2025 रोजी ‘अॅस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्स’मध्ये प्रकाशित झाले.
