स्टॅनफर्ड : शास्त्रज्ञांनी एक असे ‘ब्रेन-कॉम्प्युटर इंटरफेस’ (BCI) विकसित केले आहे, जे व्यक्तीच्या मनात चाललेले विचार (inner monologue) ओळखून त्यांना शब्दरूप देऊ शकते. ज्या व्यक्तींना पक्षाघात (paralysis) किंवा इतर कारणांमुळे बोलता येत नाही, त्यांच्यासाठी हे तंत्रज्ञान एक मोठे वरदान ठरू शकते. यापूर्वीच्या तंत्रज्ञानाप्रमाणे, यात व्यक्तीला बोलण्याचा प्रयत्न करण्याची गरज नाही, केवळ मनात विचार आणणे पुरेसे आहे.
हे संशोधन अशा लोकांसाठी आशेचा किरण आहे, जे बोलण्याची क्षमता गमावून बसले आहेत. या तंत्रज्ञानामुळे ते इतरांशी अधिक सहजपणे आणि नैसगिर्र्करित्या संवाद साधू शकतील. या अभ्यासाचे निष्कर्ष 14 ऑगस्ट रोजी ‘सेल’ (Cell) या प्रतिष्ठित जर्नलमध्ये प्रसिद्ध झाले आहेत.
‘केवळ बोलण्याचा विचार करत असताना मेंदूतील हालचाली कशा दिसतात, हे समजून घेण्याची ही पहिलीच वेळ आहे,’ असे स्टॅनफर्ड विद्यापीठातील इलेक्ट्रिकल इंजिनिअर आणि या अभ्यासाच्या सह-लेखिका एरिन कुंझ यांनी सांगितले. त्या पुढे म्हणाल्या, ‘ज्या लोकांना बोलण्यात आणि शारीरिक हालचालींमध्ये गंभीर अडचणी आहेत, त्यांच्यासाठी मनातील ‘विचार ओळखणारे हे ‘ब्रेन-कॉम्प्युटर इंटरफेस’ तंत्रज्ञान अधिक सहज आणि नैसर्गिक संवादाचा मार्ग खुला करू शकते.’ ब्रेन-कॉम्प्युटर इंटरफेस (BCI) हे एक असे तंत्रज्ञान आहे, जे पक्षाघात झालेल्या लोकांना त्यांच्या विचारांच्या साहाय्याने कृत्रिम अवयव (उदा. कृत्रिम हात) नियंत्रित करण्यास किंवा संवाद साधण्यास मदत करते. काही प्रणालींमध्ये व्यक्तीच्या मेंदूत इलेक्ट्रोड्स बसवले जातात, तर काही प्रणाली एमआरआय (MRI) द्वारे मेंदूतील हालचालींवर लक्ष ठेवून विचार ओळखतात. मात्र, आतापर्यंतच्या अनेक BCI प्रणालींमध्ये व्यक्तीला संवाद साधण्यासाठी शारीरिकरित्या बोलण्याचा प्रयत्न करावा लागत असे. ज्यांचे स्नायूंवर नियंत्रण कमी आहे, त्यांच्यासाठी ही प्रक्रिया खूप थकवणारी होती. म्हणूनच, शास्त्रज्ञांनी केवळ मनातल्या विचारांना ओळखता येईल का, यावर संशोधन सुरू केले.
एकंदरीत, हे संशोधन केवळ एक तांत्रिक प्रगती नाही, तर ज्यांना आपले विचार व्यक्त करता येत नाहीत, अशा लाखो लोकांसाठी आशेचा एक नवा किरण आहे. मनात असूनही बोलू न शकणार्यांना ‘आवाज’ देण्याची क्षमता या तंत्रज्ञानात आहे, ज्यामुळे त्यांचे जीवन अधिक सुसह्य आणि स्वाभाविक होऊ शकते.
