जीनिव्हा : पूर्वी आपल्याकडे काही किमयागार रासायनिक प्रयोग करून लोखंडाचे सोन्यात रुपांतर करीत असत, असे म्हटले जाते. त्यामध्ये किती तथ्य आहे हे कळण्यास मार्ग नाही. पण आता वैज्ञानिकांनी चक्क शिशाचे रूपांतर सोन्यात करण्यात यश मिळवले आहे. स्वित्झर्लंडमध्ये प्रयोग करणार्या संशोधकांनी Lead म्हणजेच शिशाचं रूपांतर सोन्यात केलं आहे. स्वित्झर्लंडमधल्या ‘लार्ज हेड्रॉन कोलायडर’ (LHC) हे महायंत्र असलेल्या ‘सर्न’ मधील प्रयोगशाळेतील भौतिकशास्त्रज्ञांनी हे वैज्ञानिक यश साधलंय.
न्यूक्लिअर फिजिक्सशी संबंधित ALICE (अॅलिस) या प्रोजेक्टचा हा एक भाग होता. हे संशोधन सर्नमध्ये करण्यात आलं. CERN म्हणजे Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire’. युरोपियन अणुसंशोधन परिषद असा या फ्रेंच नावाचा अर्थ होतो. Franco - Swiss Border म्हणजे फ्रान्स आणि स्वित्झर्लंडच्या सीमेजवळ जीनिव्हामध्ये हे केंद्र आहे. 1954 मध्ये सर्नची स्थापना करण्यात आली. जगभरातले हजारो शास्त्रज्ञ इथे संशोधन करतात आणि प्रामुख्याने Nuclear Physics म्हणजे अणूंशी संबंधित संशोधन इथे केले जातात. या Large Hadron Collider (LHC) हा जगातला सगळ्यात मोठा Particle Accelerator आहे.
पार्टिकल अॅक्सिलरेटर म्हणजे लांबलचक बोगद्यासारखी अशी जागा, जिथे शास्त्रज्ञांना इलेक्ट्रॉन्स, प्रोटॉन्स आणि आयॉन्स सारखे अतिसूक्ष्म कण निर्माण करून अतिशय वेगाने ते एकमेकांवर आदळवता येतात. याच ठिकाणी 2012 साली Higgs Boson नावाच्या मूलभूत कणांचा म्हणजे ‘देवकणां’चा शोध लावण्यात आला होता. CERN बद्दल आणखी एक रंजक आणि महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे 1989 मध्ये इथेच काम करत असताना टिम बर्नर्स - ली (Tim Berners- Lee) या बि—टिश संशोधकाने World Wide Web (www) चा शोध लावला आणि त्यातूनच पुढे आधुनिक इंटरनेटचा जन्म झाला. नव्या प्रयोगासाठी शास्त्रज्ञांनी शिसं म्हणजे Lead चा वापर केला. कारण त्याच्या आणि सोन्याच्या काही गुणधर्मांमध्ये साधर्म्य असते. Lead च्या अणूच्या गाभ्यामध्ये (nucleus) मध्ये 82 प्रोटॉन्स असतात.
तर सोन्याच्या अणूच्या गाभ्यात 79 प्रोटॉन्स असतात. या प्रयोगासाठी शास्त्रज्ञांनी CERN (European Council for Nuclear Research) मधल्या जगातल्या सर्वात मोठ्या पार्टिकल अॅक्सिलरेटरचा (Particle accelerator) चा वापर केला. याच पार्टिकल अॅक्सिलरेटरमध्ये लेडचे ions म्हणजे विद्युतभारित कण एकमेकांच्या दिशेने डागले. त्यापैकी काही एकमेकांवर आदळले, तर काही आदळले नाहीत. या सूक्ष्मकणांचा वेग जवळपास प्रकाशाच्या वेगाइतका होता. या प्रयोगादरम्यान शिशाचे काही अणू एकमेकांच्या अगदी जवळ आले.
हे कण विद्युतभारित असल्याने ते एकमेकांच्या जवळ आल्यावर शक्तिशाली विद्युत आणि चुंबकीय भार असणारं क्षेत्रं तयार झालं. परिणामी लेडच्या काही आयॉन्समधल्या एकूण 82 प्रोटॉन्सपैकी 3 प्रोटॉन्स निखळले आणि त्यांच्यात 79 प्रोटॉन्स उरल्याने त्यांचं सोन्याच्या अणूमध्ये रूपांतर झालं. पण हे अगदी एका मायक्रोसेकंदासाठी होतं. हे सगळं साध्या डोळ्यांना दिसणारं नाही. हे सगळं काही सेकंदांत घडलं आणि sophisticated detectors च्या मदतीने नोंदवलं गेलं. एखाद्या धातूचं सोन्यात रुपांतर करता येऊ शकतं का, याबद्दल शास्त्रज्ञ गेली अनेक वर्षं संशोधन करत आहेत. सर्नच्या शास्त्रज्ञांनी लावलेला हा शोध त्यातला महत्त्वाचा टप्पा मानला जातोय.
