मेक्सिको : जंगलात एक कस्तुरी मृग राहतो, ज्याच्या बेंबीचा सुगंध हा जगातील सर्वात आकर्षक असा सुगंध आहे, हे कविता आणि निबंधांमध्ये वाचत आलो आहोत. तर या सुगंधाची इच्छा इतकी प्रबळ आहे की तो सुगंध मिळविण्यासाठी मानवाने मोठ्या प्रमाणावर हरणांची शिकार केली आहे. अनेक लोक यावर विश्वास ठेवत नाहीत. याला केवळ एक गैरसमज मानतात. पण, खास मृग (हरीण) ‘कस्तुरी‘ आणि त्यातून येणार्या अप्रतिम सुगंधाविषयी काही वास्तविक तथ्ये लक्षवेधी आहेत. प्रकृती पर्यावरण आणि वन्यजीव सोसायटीचे प्रोजेक्ट मॅनेजर अभिषेक यांनी याबाबत माहिती दिली. ते मागील 25 वर्षांपासून वन्यजीवांसह काम करत आहेत. त्यांनी सांगितले की, ‘कस्तुरी‘ एक विशेष हरीण आहे, जे सामान्य हरीण आणि काळवीटपेक्षा वेगळे आहे. याला इंग्रजीत ‘मस्क डियर (कस्तुरी मृग)’ असे म्हणतात. हे मुळात एंटीलोप हरणांच्या प्रजातीमध्ये येतात.
त्यांचे म्हणणे आहे की, कस्तुरी मृगाच्या बेंबीत एक थैली असते, जी ‘कस्तुरी’ नावाच्या सुगंधी पदार्थाने भरलेली असते. जगातील सर्वोत्तम परफ्यूममध्ये त्याची गणना केली जाते, इतका हा पदार्थ इतका सुगंधित आहे. आणखी एक आश्चर्य म्हणजे कस्तुरी (मस्क) जो जगातील सर्वोत्तम परफ्यूमपैकी एक परफ्यूम आहे, तो कस्तुरीपासून बनवला जातो, म्हणून त्याला ‘कस्तुरी’ म्हणतात. अभिषेक यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, जसजशी हरणांची वाढ होते तसतसे त्यांच्या बेंबीतील कस्तुरीचा सुगंधही वाढतो. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे हा आकर्षक पदार्थ फक्त नर हरणांमध्येच आढळतो. तर मादी कस्तुरीपासून वंचित राहतात. हरणाच्या बेंबीचा आकार चामड्याच्या बॉलसारखा असतो. यामध्ये सुगंधी पदार्थ अर्ध-घन (जेली सारख्या) स्वरुपात भरलेला असतो. कस्तुरीचा सुगंध हलका, आकर्षक आणि दीर्घकाळ टिकणारा असतो. तसेच त्याची किंमत 30 हजार रुपये प्रति ग्रॅमपर्यंत असल्याचे सांगितले जाते.
