वॉशिंग्टन : शनिभोवती फिरणार्या आणि पाण्याने आच्छादलेल्या एका चंद्रावर जीवसृष्टीला आधार देण्याच्या पुराव्याला नुकतीच आणखी बळकटी मिळाली आहे. एन्सेलाडस नावाचा हा लहान चंद्र आपल्या बर्फाळ पृष्ठागाखाली एक विशाल महासागर लपवून आहे. पृथ्वीच्या सौरमालेत बाह्य-ग्रह जीवनासाठी योग्य परिस्थिती शोधण्यासाठी हे सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक मानले जाते.
2017 मध्ये आपली मोहीम संपवलेल्या ‘नासा’च्या कॅसिनी अंतराळ यानाच्या जुन्या डेटाचे शास्त्रज्ञांनी पुन्हा निरीक्षण केले आहे. या निरीक्षणातून त्यांना एन्सेलाडसच्या पृष्ठभागावरून अंतराळात खारट पाणी फेकणार्या बर्फाळ फवार्यांमधून नवीन आणि जुने सेंद्रिय रेणू (organic molecules) सापडले आहेत. हा चंद्र जरी 310 मैल रुंद असला तरी त्यावर अद्याप जीवसृष्टी सापडलेली नाही. मात्र, या शोधाने हे निश्चित केले आहे की, जीवनासाठी आवश्यक ‘रचनात्मक घटक’ (building blocks) तेथे उपस्थित असू शकतात, असे या अभ्यासाचे नेतृत्व करणारे आणि जर्मनीतील फ्री युनिव्हर्सिटी ऑफ बर्लिन येथील ग्रह वैज्ञानिक नोझायर ख्वाजा यांनी एका प्रसिद्धीपत्रकात सांगितले.
आपल्या ‘मिल्की वे’ नावाच्या आकाशगंगेतील काही ग्रहांमध्ये गोठलेल्या पृष्ठभागाखाली द्रव पाणी दडलेले असल्याचे मानले जाते, परंतु एन्सेलाडस आपल्या भूगर्भातील खारट महासागराच्या बाबतीत फारसा गुप्त राहिलेला नाही. या लहान, बर्फाळ जगामध्ये पाण्याचे फवारे (geysers) आहेत, जे पाण्याची वाफ आणि बर्फाचे कण अंतराळात फेकतात. यामुळे त्याच्या पृष्ठभागाखाली असलेल्या महासागराचा ठोस पुरावा मिळतो. ‘नासा’ नुसार, विविध अंतराळ यानांनी गोळा केलेल्या नमुन्यांवरून शास्त्रज्ञांनी हे निश्चित केले आहे की जीवनासाठी आवश्यक असलेले बहुतेक रासायनिक घटक एन्सेलाडसवर आहेत.
या चंद्राचा पृष्ठभाग अत्यंत गुळगुळीत, पांढरा आणि परावर्तित आहे, तसेच पृष्ठभागाचे तापमान उणे 330 अंश फॅरेनहाइट इतके थंड असते. हा ग्रह खूप थंड असल्याने, तो बाहेर फेकतो त्यातील बहुतेक पदार्थ बर्फासारखे परत चंद्राच्या पृष्ठभागावर पडतात. मात्र, काही कण अंतराळात राहून शनिच्या ’ई-रिंग’चा भाग बनतात. एन्सेलाडसच्या महासागरावरील निरीक्षणे गोळा करण्यासाठी शास्त्रज्ञ याच ई-रिंगकडे वळतात. यापूर्वी शास्त्रज्ञांना ई-रिंगमध्ये सेंद्रिय रेणूंचे पुरावे सापडले असले तरी, संशोधकांच्या टीमने 2008 मध्ये कॅसिनी अंतराळ यानाने एन्सेलाडसजवळून जाताना केलेल्या निरीक्षणांचा अभ्यास केला. या फ्लायबाय दरम्यान, ई-रिंगमधील अंतराळ किरणोत्सर्गामुळे बदल होण्यापूर्वीच, काही बर्फाळ कण अंतराळ यानाला चिकटले होते. ख्वाजा आणि त्यांच्या टीमला त्या कणांमध्ये केवळ गोठलेले पाणीच नाही, तर ई-रिंगमध्ये पूर्वी दिसलेले तेच सेंद्रिय रेणू देखील सापडले आहेत.
