लंडन : निएंडरथल्स हे जगातील पहिले अग्नी तंत्रज्ञान शोधक होते, असा महत्त्वपूर्ण पुरावा इंग्लंडमध्ये सापडलेल्या सूक्ष्म कणांवरून मिळाला आहे. पूर्व इंग्लंडमधील सफ्फोक येथील 4,00,000 वर्षांहून अधिक जुन्या एका पुरातत्त्व स्थळी सापडलेल्या ‘पायराईट’ खनिजाच्या लहान कणांनी नियंत्रित पद्धतीने आग निर्माण करण्याच्या पुराव्याची कालमर्यादा खूप मागे ढकलली आहे. यावरून मुख्य मानवी मेंदूचा विकास पूर्वीच्या अंदाजापेक्षा खूप लवकर सुरू झाला होता, असे दिसून येते.
‘आपण अशी प्रजाती आहोत, ज्यांनी आपल्या सभोवतालच्या जगाला आकार देण्यासाठी आगीचा वापर केला,’ असे या अभ्यासाचे सहलेखक आणि ब्रिटिश म्युझियममधील पॅलेओलिथिक पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ रॉब डेव्हिस यांनी मंगळवारी (9 डिसेंबर) एका पत्रकार परिषदेत सांगितले. डेव्हिस यांच्या मते, ‘आग निर्माण करण्याची क्षमता मानवी उत्क्रांतीमध्ये अत्यंत महत्त्वाची ठरली असेल.’ कारण, यामुळे मोठे मेंदू विकसित होणे, मोठे सामाजिक गट टिकवून ठेवणे आणि भाषिक कौशल्ये वाढवणे यासारख्या उत्क्रांतीच्या प्रवृत्तींना चालना मिळाली.
2013 पासून डेव्हिस आणि त्यांचे सहकारी बार्नहॅम नावाच्या इंग्लंडमधील पुरातत्त्व स्थळाचे उत्खनन करत आहेत, जिथे 400,000 वर्षांपूर्वीची दगडी हत्यारे, जळालेला गाळ आणि कोळसा सापडले आहेत. बुधवारी (10 डिसेंबर) नेचर जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासात, संशोधकांनी उघड केले की, या स्थळावर आग लावल्याचा जगातील सर्वात जुना आणि थेट पुरावा आहे आणि ही आग निर्माण करण्याची कला कदाचित निएंडरथल्सनी विकसित केली असावी. उत्खननादरम्यान पुरातत्त्वशास्त्रज्ञांना या जागेच्या एका कोपर्यात उष्णतेमुळे तुटलेल्या हातातील कुर्हाडींचा साठा आणि लालसर झालेली माती आढळली.
वैज्ञानिक विश्लेषणांच्या मालिकेद्वारे, संशोधकांना आढळले की, या लालसर मातीवर वारंवार, एकाच ठिकाणी आग लावण्यात आली होती, ज्यामुळे हे ठिकाण प्राचीन चूल किंवा अग्निकुंड असू शकते, असे सूचित होते. ‘लोह पायराईटच्या शोधामुळे हा एक मोठा टर्निंग पॉईंट आला,’ असे अभ्यासाचे सहलेखक आणि ब्रिटिश म्युझियममधील पॅलेओलिथिक संग्रहाचे क्युरेटर निक अॅश्टन यांनी पत्रकार परिषदेत सांगितले. पायराईट, ज्याला ‘मूर्खांचे सोने’ असेही म्हटले जाते, हे एक नैसर्गिकरीत्या आढळणारे खनिज आहे, जे फ्लिंट नावाच्या दगडावर घासल्यास ठिणगी निर्माण करते. पायराईट जगभरात अनेक ठिकाणी आढळत असले, तरी बार्नहॅम परिसरात ते अत्यंत दुर्मीळ आहे. याचा अर्थ असा की, एखाद्याने खास करून आग लावण्याच्या उद्देशाने पायराईट या स्थळी आणले होते, असा निष्कर्ष संशोधकांनी अभ्यासात काढला आहे.
