वॉशिंग्टन : खगोलशास्त्रज्ञांकडून आपल्या सौरमालिकेबाहेरील ग्रहांचा म्हणजेच बाह्यग्रहांचा सातत्याने शोध सुरू असतो. पृथ्वीबाहेर कुठे जीवसृष्टी आहे का किंवा पृथ्वीसद़ृश्य खडकाळ पृष्ठभागाचे व जीवसृष्टीला अनुकूल ग्रह कुठे आहेत का, याचा यामधून शोध घेतला जात असतो. त्यामध्ये अमेरिकेच्या ‘नासा’ या अंतराळ संशोधन संस्थेने बाजी मारली आहे. ‘नासा’च्या बाह्यग्रह विज्ञान संस्थेने (NExScI) एक ऐतिहासिक टप्पा गाठला आहे. ‘नासा’ने 6,000 बाह्यग्रहांचा (एक्सोप्लॅनेटस्) शोध लावला आहे.
‘नासा’च्या बाह्यग्रह विज्ञान संस्थेने (NExScI) 1995 मध्ये सूर्यासारख्या तार्याभोवती पहिला बाह्यग्रह शोधला होता, तेव्हापासून 30 वर्षांत 6,000 बाह्यग्रहांचा शोध या संस्थेने लावला आहे. या यशामुळे विश्वातील ग्रहांच्या विविधतेची माहिती मिळाली आहे. ‘नासा’च्या जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरीतील परग्रह अन्वेषण कार्यक्रमाच्या (ExEP) प्रमुख डॉन जेलिनो यांच्या मते, ‘प्रत्येक नवीन बाह्यग्रह आपल्याला ग्रह निर्मितीच्या परिस्थिती आणि पृथ्वीसारख्या ग्रहांच्या संभाव्यतेबद्दल माहिती देतो.
यामुळे आपण एकटे आहोत का, हा प्रश्न सोडवण्यासाठी महत्त्वाची माहिती मिळतेय.’ बाह्यग्रहांचा शोध घेणे, हे आव्हानात्मक काम आहे. कारण, बहुतेक ग्रह त्यांच्या जवळच्या तार्याच्या प्रकाशात दिसत नाहीय. केवळ 100 हून कमी बाह्यग्रहांचे थेट छायाचित्रण झाले आहे. बाकी ग्रहांचा शोध अप्रत्यक्ष पद्धतींनी, जसं की ट्रान्झिट पद्धतीनं, घेतला जातो. या पद्धतीत ग्रह समोरून गेल्याने त्याच्या प्रकाशात थोडा मंदपणा येतो, ज्यावरून ग्रहाची उपस्थिती कळते. मात्र, प्रत्येक बाह्यग्रहाच्या पुष्टीकरणासाठी अतिरिक्त निरीक्षणे आवश्यक असतात, ज्यामुळे ‘नासा’च्या बाह्यग्रह संग्रहणात (NASA Exoplanet Archive) अनेक बाह्यग्रह प्रतीक्षेत आहेत.
आमच्या सूर्यमालेत खडकाळ आणि वायू-प्रधान ग्रहांची संख्या समान आहे. परंतु, विश्वात खडकाळ ग्रह अधिक सामान्य आहेत. शास्त्रज्ञांना गुरूच्या आकाराचे ग्रह, तसेच दोन तारे, मृत तारे किंवा कोणत्याही तार्याशिवाय फिरणारे ग्रह, लाव्हाने झाकलेले ग्रह, स्टायरोफोमच्या घनतेचे ग्रह आणि रत्नांनी बनलेल्या ढगांचे ग्रह असे विविध ग्रह सापडले आहेत. हे शोध आपल्या सूर्यमालेच्या तुलनेत विश्वातील ग्रहांच्या वैविध्याची माहिती देतात. ‘नासा’च्या जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपने 100 हून अधिक बाह्यग्रहांच्या वातावरणाचे रासायनिक विश्लेषण केले आहे.
