वॉशिंग्टन : लाईव्ह कॉन्सर्टस्, फटाके आणि स्टेडियममधील गर्दीचे आवाज धोकादायक पातळीपर्यंत वाढू शकतात. इतके मोठे की कायमस्वरूपी श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते. पण, पृथ्वीवर आतापर्यंत नोंदवलेला सर्वात मोठा आवाज कोणता? याचे उत्तर तुम्ही ‘आवाज’ या शब्दाचा कसा अर्थ लावता आणि तुम्ही जुन्या ऐतिहासिक नोंदींचा समावेश करता की, केवळ आधुनिक वैज्ञानिक उपकरणांनी केलेल्या मोजमापांवर विश्वास ठेवता, यावर अवलंबून आहे. इंडोनेशियातील ज्वालामुखी बेट असलेल्या क्राकाटाऊचा 1883 चा उद्रेक हा अनेकदा इतिहासातील सर्वात मोठा आवाज मानला जातो. हा स्फोट लोक 1,900 मैल (3,000 किलोमीटर) पेक्षा जास्त अंतरावर ऐकू शकले होते आणि जगभरातील बॅरोमीटरने त्याची दाब लहर (pressure wave) नोंदवली.
स्फोटाच्या जागेपासून 100 मैल (160 किमी) अंतरावर, आवाजाची पातळी अंदाजे 170 डेसिबल इतकी होती, जी कायमस्वरूपी श्रवणशक्तीच्या नुकसानीसाठी पुरेशी आहे. खलाशांनी नोंदवल्यानुसार, 40 मैल (64 किमी) अंतरावर, आवाज इतका तीव होता की, त्याने कानाचे पडदे फाटू शकले. आधुनिक अंदाजानुसार, क्राकाटाऊच्या स्फोटाने सुमारे 310 डेसिबलपर्यंत आवाज गाठला असावा. या पातळीवर, ध्वनी लहरी सामान्य आवाजाप्रमाणे (जो कणांना कंपित करतो आणि कंप्रेशन व विरलन (rarefaction) चे क्षेत्र निर्माण करतो) वागत नाहीत. त्याऐवजी, सुमारे 194 डेसिबल च्या आसपास, त्या शॉक वेव्हजमध्ये रूपांतरित होतात, जेव्हा एखादी वस्तू आवाजाच्या वेगापेक्षा वेगाने प्रवास करते, तेव्हा तयार होणारी शक्तिशाली दाब आघाडी.
क्राकाटाऊची शॉक वेव्ह इतकी तीव होती की, तिने पृथ्वीला सात वेळा प्रदक्षिणा घातली. जर्मनीतील आरडब्ल्यूटीएच आचेन युनिव्हर्सिटीमध्ये श्रवण तंत्रज्ञान आणि ध्वनिकी संस्थेचे प्रमुख आणि अमेरिकेच्या ध्वनिकी सोसायटीचे अध्यक्ष, मायकेल व्होरलँडर यांनी सांगितले की, क्राकाटाऊचा उद्रेक त्याच्या मूळ स्थानी किती मोठा होता हे आपल्याला खऱ्या अर्थाने माहीत नाही. कारण, तो मोजण्यासाठी कोणीही जवळ नव्हते. ‘ध्वनी प्रसारणाबद्दल गृहितके केली जाऊ शकतात; परंतु ती अत्यंत अनिश्चित आहेत.’ सर्वात मोठ्या आवाजासाठी आणखी एक दावेदार म्हणजे 1908 चा सैबेरियातील तुंगुस्का उल्का स्फोट, ज्याने शेकडो चौरस मैलांवरील झाडे सपाट केली आणि जगभर दाब लहरी पाठवल्या. तुंगुस्का स्फोटाचा आवाज क्राकाटाऊच्या स्फोटाएवढाच, सुमारे 300 ते 315 डेसिबल होता. परंतु, क्राकाटाऊच्या उद्रेकाप्रमाणेच, तुंगुस्काचा स्फोट देखील फक्त खूप दूर असलेल्या उपकरणांद्वारेच नोंदवला गेला.
