लिमा : दक्षिण अमेरिकेतील अॅमेझॉन आणि ओरिनोको नदीच्या खोर्यात सापडणारा होअत्झिन (Opisthocomus hoazin) हा पक्षी पृथ्वीवरील सर्वात विचित्र पक्ष्यांपैकी एक मानला जातो. त्याच्या वैशिष्ट्यपूर्ण दिसण्याबरोबरच त्याच्या पचनसंस्थेतील असामान्यतेमुळे वैज्ञानिकही गोंधळले आहेत. हे पक्षी समूहात राहतात. या समूहातील पिल्ले (हॅच्लिंग्स) जन्मतःच पंखांवर नखांसारखे पंजे घेऊन जन्मतात. हा गुणधर्म अत्यंत पुरातन असून, सरीसृप पक्ष्यांमधून विकसित झाल्याचे संकेत देतो.
प्रौढ होअत्झिन पक्षी मोहीकन शैलीतील ताठ झुबकेदार डोक्याच्या कडां, निळसर चेहरा, तपकिरी डोळे आणि मोठा पंख्यासारखा शेपटा अशा विचित्र रूपात दिसतो; पण सर्वात विशेष म्हणजे यांचा दुर्गंधीयुक्त वास, जो जनावरांच्या शेणासारखा किंवा कुजलेल्या झाडाझुडपांसारखा असतो. होअत्झिन पानं, फळं आणि फुलं खातो, पण त्याचं पचन गुरांसारखे असतं! सामान्य पक्ष्यांप्रमाणे अन्न पोटात न जाता, होअत्झिन अन्न प्रथम इसोफॅगसमधील क्रॉप नावाच्या मोठ्या कप्प्यात साठवतो आणि तिथे बॅक्टेरियाच्या मदतीने फर्मेन्टेशन करतो.
या प्रक्रियेमुळे सेल्युलोजयुक्त वनस्पती अन्न सहज पचतं; परंतु या प्रक्रियेत तयार होणारी गॅस त्याच्या शिंका व ढेकरांद्वारे बाहेर पडते आणि त्यामुळेच त्याच्या शरीराला सडलेल्या खतासारखा वास येतो. याच पचनप्रणालीमुळे त्याचा पोटाचा भाग मोठा व फुगलेला असल्याने त्याला सुरळीत उडता येत नाही; पण याचा एक फायदा आहे. सडलेल्या वासामुळे अनेक भक्षक त्याच्यापासून दूर राहतात. कारण, त्यांना हा पक्षी सडलेला किंवा विषारी वाटतो. होअत्झिन हा पक्षी 64 दशलक्ष वर्षांपूर्वी पक्ष्यांच्या झाडावरून वेगळा झाला असावा, थेट डायनासोरांच्या नष्ट होण्याच्या काळानंतर. त्यामुळे होअत्झिन हा त्या काळातील पक्ष्यांच्या एका गूढ, स्वतंत्र शाखेचा अखेरचा जिवंत वारसदार असण्याची शक्यता आहे.
