अदीस अबाबा : मानवी उत्क्रांतीच्या अभ्यासात मैलाचा दगड ठरू शकेल, असा एक महत्त्वपूर्ण शोध इथिओपियामध्ये लागला आहे. संशोधकांना सुमारे 26 लाख वर्षे जुने जीवाश्म दात सापडले असून, हे दात मानवाच्या एका पूर्णपणे अज्ञात असलेल्या पूर्वज प्रजातीचे असू शकतात, असा दावा करण्यात येत आहे. या शोधामुळे आपल्या उत्क्रांतीच्या इतिहासातील अनेक गूढ उकलण्यास मदत होणार आहे.
‘नेचर’ या प्रतिष्ठित वैज्ञानिक जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन अभ्यासानुसार, हे दात ‘ऑस्ट्रॅलोपिथेकस’ या प्रजाती गटातील आहेत. प्रसिद्ध ‘लुसी’चे (A. afarensis) जीवाश्म याच गटातील होते. मात्र, नव्याने सापडलेले हे दात ऑस्ट्रॅलोपिथेकसच्या आतापर्यंत ज्ञात असलेल्या कोणत्याही प्रजातीशी जुळत नाहीत, ज्यामुळे ही एक नवीन प्रजाती असण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. या शोधाचे महत्त्व अधिक वाढवणारी गोष्ट म्हणजे, ज्या ठिकाणी हे दात सापडले, त्याच ठिकाणी संशोधकांना ‘होमो’ या प्रजाती गटातील अत्यंत प्राचीन दातही सापडले आहेत.
आधुनिक मानव (Homo sapiens) याच ‘होमो’ गटाचा भाग आहे. हे दात आतापर्यंतच्या नोंदीनुसार सर्वात जुन्या ‘होमो’ प्रजातीचे असू शकतात, जिला शास्त्रज्ञांनी अद्याप नाव दिलेले नाही. या दुहेरी शोधामुळे संशोधकांनी एक महत्त्वाचा निष्कर्ष काढला आहे: सुमारे 26 लाख वर्षांपूर्वी, इथिओपियाच्या या प्रदेशात सुरुवातीच्या मानवाचे (होमिनिन) किमान दोन वेगवेगळे वंश एकत्र राहत होते. यामध्ये एक वंश ‘ऑस्ट्रॅलोपिथेकस’चा होता, तर दुसरा ‘होमो’ म्हणजेच आपल्या थेट पूर्वजांचा होता. हा शोध मानवी उत्क्रांतीच्या त्या टप्प्यावर प्रकाश टाकतो, जिथे एकाच वेळी अनेक मानवी प्रजाती अस्तित्वात होत्या आणि संसाधनांसाठी स्पर्धा करत होत्या. हे महत्त्वपूर्ण जीवाश्म ईशान्य इथिओपियातील ‘लेडी-गेरारू’ या पुरातत्त्व स्थळावर सापडले आहेत.
हे स्थळ यापूर्वीही अनेक महत्त्वपूर्ण शोधांसाठी ओळखले जाते. याच ठिकाणी शास्त्रज्ञांना 28 लाख वर्षे जुना मानवी जबडा सापडला होता, जो आतापर्यंतचा सर्वात जुना मानवी अवशेष मानला जातो. तसेच, याच परिसरातून 26 लाख वर्षे जुनी दगडी हत्यारेही मिळाली होती. त्या काळातील इतर प्राणी जीवाश्मांच्या अभ्यासावरून शास्त्रज्ञांचा असा अंदाज आहे की, हा प्रदेश त्यावेळी एक मोकळा आणि शुष्क गवताळ मैदानी भाग होता.
कनेक्टिकटमधील फेअरफिल्ड युनिव्हर्सिटीच्या पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ फ्रान्सिस फॉरेस्ट यांच्या मते, या गवताळ प्रदेशात आणि नद्यांच्या काठावर ‘होमो’ आणि ‘ऑस्ट्रॅलोपिथेकस’ या दोन्ही प्रजातींसाठी आवश्यक संसाधने, जसे की पाणी, वनस्पती आणि शिकार करण्यासाठी मोठे प्राणी, मुबलक प्रमाणात उपलब्ध होते. या नवीन शोधामुळे आपल्या पूर्वजांचे जीवन कसे होते, ते एकमेकांसोबत कसे राहत होते आणि त्यांच्यात नेमके काय संबंध होते, यावर नवीन प्रकाश पडला आहे. यामुळे मानवी उत्क्रांतीचा गुंतागुंतीचा आणि रंजक इतिहास समजून घेण्यासाठी एक नवीन दिशा मिळाली आहे.
