वॉशिंग्टन : मानवी मेंदू ही निसर्गाची अफलातून करामत आहे. या मेंदूचे कोडे उलगडण्याचा सातत्याने प्रयत्न होत असतो. आता संशोधकांनी मेंदूच्याच अशा पेशींचा शोध लावला आहे ज्यांच्याबाबतची माहिती अद्यापही विज्ञानाला नव्हती. या पेशी मेंदूच्या दुखापतीच्या उपचारांमध्ये मदत करू शकतात किमान उंदरांमध्ये तरी!
संशोधकांनी अॅस्ट्रोसाईटस् नावाच्या तार्यासारख्या आकाराच्या पेशींचा एक अनोखा प्रकार शोधून काढला आहे. या पेशी मेंदूतील न्यूरॉन्स (मेंदूतील संदेश वाहक पेशी) यांच्यातील संप्रेषणास मदत करतात. त्या मेंदूच्या संरक्षक थराला (ब्लड-ब्रेइन बॅरियर) स्थिर ठेवतात आणि न्यूरॉन्समधील विद्युत आणि रासायनिक संतुलन राखतात. मेंदूमध्ये अॅस्ट्रोसाइटस् दोन ठिकाणी आढळतात... 1. ग्रे मॅटर - येथे न्यूरॉन्सची मुख्य केंद्रे असतात, जी डीएनए धारण करतात आणि माहिती प्रक्रिया करतात. 2. व्हाईट मॅटर - येथे न्यूरॉन्सच्या लांबट पेशींना इन्सुलेशन मिळते, ज्यामुळे संदेश द्रुतगतीने संचारित होतो. आतापर्यंत शास्त्रज्ञांनी प्रामुख्याने ग्रे मॅटरमधील अॅस्ट्रोसाइटस्चे संशोधन केले होते; मात्र व्हाईट मॅटरमधील अॅस्ट्रोसाइटस्बाबत फार कमी माहिती होती. नवीन अभ्यासात, जो नेचर न्यूरोसायन्स या जर्नलमध्ये प्रकाशित झाला, शास्त्रज्ञांनी उंदरांच्या मेंदूतील व्हाईट मॅटरमधील अॅस्ट्रोसाइटस्च्या कार्याचा अभ्यास केला. त्यांनी या पेशींच्या जीन अभिव्यक्तीचे विश्लेषण केले आणि दोन विशिष्ट प्रकार शोधले. हाऊसकीपर अॅस्ट्रोसाइटस् : या पेशी न्यूरॉन्सना आधार देतात आणि त्यांच्या संप्रेषणात मदत करतात.
नवीन अॅस्ट्रोसाइटस् निर्माण करणार्या पेशी : हा प्रकार पांढर्या पदार्थातील अॅस्ट्रोसाइटस्साठी अगदी नवीन शोध आहे. या पेशींना स्वतःच्या संख्येत वाढ करण्याची (प्रलिफरेशन) क्षमता असते, म्हणजेच त्या नवीन अॅस्ट्रोसाइटस् निर्माण करू शकतात. ‘हा अत्यंत महत्त्वाचा शोध आहे, कारण यापूर्वी पांढर्या पदार्थातील अॅस्ट्रोसाइटस्मध्ये अशी क्षमता असल्याचे माहीत नव्हते,’ असे या अभ्यासाच्या सहलेखिका आणि जर्मनीतील हेल्महोल्त्झ म्युनिक येथील स्टेम सेल रिसर्च इन्स्टिट्यूटच्या उपसंचालक जुडिथ फिशर-स्टर्नजॅक यांनी सांगितले. या शोधामुळे, मेंदूतील दुखापती किंवा न्यूरोडिजनरेटिव्ह आजार (उदाहरणार्थ, अल्झायमर किंवा पार्किन्सन) यावर नवीन उपचार विकसित करण्याचा मार्ग मोकळा होऊ शकतो. कारण, जर मेंदू स्वतः नवीन अॅस्ट्रोसाइटस् निर्माण करू शकत असेल, तर मेंदूच्या पुनरुत्थानाच्या प्रक्रियेत या पेशी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकतात.
