लंडन : खगोलशास्त्रज्ञांनी एका तरुण तार्याभोवतीच्या धुक्यातून बाहेर येणार्या एका महाकाय ग्रहाचा शोध लावला आहे, जो आकाराने गुरू ग्रहापेक्षा दहापट मोठा असू शकतो. हा शोध भविष्यात नवीन ग्रह कसे तयार होतात, यावर अधिक प्रकाश टाकू शकतो. सुमारे 280 प्रकाश-वर्ष दूर असलेल्या ‘एमपी मस’ (MP Mus) नावाच्या तार्याचे वय अंदाजे 1.3 कोटी वर्षे आहे. यापूर्वीच्या निरीक्षणांमध्ये, या तार्याभोवती असलेल्या वायू आणि धुळीच्या ढगामध्ये, ज्याला ‘प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्क’ म्हणतात, कोणतीही विशेष रचना ओळखता आली नव्हती. मात्र, जेव्हा खगोलशास्त्रज्ञांनी अटाकामा लार्ज मिलिमीटर/सबमिलिमीटर अॅरे (ALMA) आणि युरोपियन स्पेस एजन्सीच्या (ESA) ‘गाया’ (Gaia) मोहिमेच्या एकत्रित डेटाचा वापर करून या तार्याच्या वैशिष्ट्यहीन दिसणार्या प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कची पुन्हा तपासणी केली, तेव्हा त्यांना आढळले की हा तारा एकटा नाही. टीमला ‘एमपी मस’च्या प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमध्ये एक विशाल वायूचा ग्रह लपलेला आढळला.
‘गाया’ मोहिमेद्वारे प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमध्ये, म्हणजेच तरुण तार्यांभोवती ग्रहनिर्मिती करणार्या तबकडीमध्ये, सौरमालेबाहेरील ग्रह (exoplanet) शोधण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. आतापर्यंत असे शोध घेणे अत्यंत कठीण होते, कारण प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमधील वायू आणि धूळ निरीक्षणात अडथळा आणतात. खगोलशास्त्रज्ञांना आतापर्यंत प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमध्ये ग्रहांचे केवळ तीनच स्पष्ट शोध लावता आले आहेत.
हा नवीन शोध खगोलशास्त्रज्ञांना तरुण तार्यांभोवती नुकत्याच तयार झालेल्या ग्रहांचा शोध घेण्यास मदत करू शकतो. ग्रह प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमध्ये ‘कोर अॅक्रिशन’ नावाच्या प्रक्रियेद्वारे तयार होतात. यात, मोठे कण गुरुत्वाकर्षणामुळे एकत्र चिकटतात आणि त्यातून प्लॅनेटेसिमल्स, लघुग्रह आणि अखेरीस ग्रह तयार होतात. या प्रक्रियेत प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कमधील पदार्थ ग्रहांमध्ये सामावले जातात, तेव्हा तयार झालेले ग्रह त्या डिस्कमध्ये मार्ग तयार करतात, जे एखाद्या विनाइल रेकॉर्डवरील खोबणीसारखे दिसतात.
जेव्हा या टीमने 2023 मध्ये ‘अल्मा’च्या मदतीने ‘एमपी मस’ भोवतीच्या प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्कचे निरीक्षण केले, तेव्हा त्यांना अशाच प्रकारच्या रचना दिसण्याची अपेक्षा होती, मात्र त्या आढळल्या नाहीत. ‘आम्ही या तार्याचे निरीक्षण तेव्हा केले, जेव्हा आम्हाला समजले की बहुतेक डिस्कमध्ये रिंग्ज आणि गॅप्स असतात. मला आशा होती की, ‘एमपी मस’भोवती अशा काही रचना सापडतील, ज्या एका किंवा अधिक ग्रहांच्या अस्तित्वाचे संकेत देतील,’ असे केंब्रिजच्या इन्स्टिट्यूट ऑफ अॅस्ट्रॉनॉमीचे टीम लीडर अल्वारो रिबास यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे.
