बीजिंग : चीन हा पृथ्वीवरील दुर्मीळ खनिजांचा जगातील सर्वात मोठा उत्पादक आणि निर्यातदार आहे. परंतु, एक खनिज त्याच्या तांत्रिक प्रगतीला अडथळा आणू शकते. ते म्हणजे झिरकोनियम. अणुइंधन रॉड्स, हायपरसोनिक क्षेपणास्त्रे आणि अणुभट्ट्यांमध्ये झिरकोनियम धातू महत्त्वाची भूमिका बजावतो. ऑस्ट्रेलियाकडे या खनिजाचा 74 टक्के साठा आहे. इथेच कथेला धोकादायक वळण मिळते. अमेरिका आणि बिटनसह ऑस्ट्रेलिया, ‘ऑकस’ सुरक्षा आघाडीत एक प्रमुख खेळाडू आहे. ते आता अप्रत्यक्षपणे चीनच्या हायपरसोनिक क्षेपणास्त्र आणि अणू तंत्रज्ञानाला शक्ती देत आहे.
चिनी कंपन्यांनी पश्चिम ऑस्ट्रेलियातील दोन प्रमुख झिरकोनियम खाण कंपन्यांमध्ये महत्त्वपूर्ण गुंतवणूक केली आहे. यापैकी एक ‘इमेज रिसोर्सेस’ आहे, ज्यामध्ये चीनचा एलबी ग्रुप सर्वात मोठा भागधारक आहे. ऑस्ट्रेलियाचे संरक्षण मंत्री रिचर्ड मार्लेस स्वतः कबूल करतात, ‘चीन हा आमचा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार आहे आणि आमचा सर्वात मोठा सुरक्षा धोका देखील आहे. हे आजच्या जगाचे वास्तव आहे.’
धोरणात्मक तज्ज्ञ डेव्हिड किल्कुलेन इशारा देतात की, चीनशी असे खनिज संबंध धोकादायक आहेत. त्यांच्या मते, ‘आज, प्रत्येक तंत्रज्ञानाचा वापर दुहेरी आहे, नागरी आणि लष्करी दोन्ही उद्देशांसाठी. चीनच्या लष्करी-नागरी संलयन धोरणानुसार, कोणतेही व्यावसायिक संशोधन थेट पीएलए किंवा त्यांच्या सैन्याच्या हाती जाऊ शकते.’ चीनच्या राष्ट्रीय संरक्षण तंत्रज्ञान विद्यापीठाने स्वतः कबूल केले की, त्यांच्या लष्करी तांत्रिक प्रगतीसाठी झिरकोनियमचा सतत पुरवठा आवश्यक आहे, तेव्हा हे प्रकरण अधिक गुंतागुंतीचे झाले. झिरकोनियमचा वापर टाइल्स, दागिने किंवा दंत रोपणांसाठी केला जातो. मात्र, हाच धातू अणुइंधन रॉड्समध्ये वापरला जातो. कारण, त्यात अत्यंत कमी न्यूट्रॉन शोषण आणि उच्च थर्मल प्रतिरोधकता असते. स्टॅनफोर्ड ॲडव्हान्स्ड मटेरियल्सच्या अहवालानुसार, जगातील 90 टक्के झिरकोनियम उत्पादन अणू उद्योगाद्वारे वापरले जाते.
याव्यतिरिक्त, हा धातू हायपरसोनिक क्षेपणास्त्रांच्या घटकांमध्ये आवश्यक आहे. कारण, तो 2000 अंश सेल्सिअसपर्यंत तापमान सहन करू शकतो. म्हणूनच, जर चीनने या धातूसाठी आपल्या पुरवठा रेषा मजबूत केल्या तर त्याचा थेट परिणाम त्याच्या लष्करी सामर्थ्यावर होईल. मीडिया रिपोर्टस्नुसार, रशिया-युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यापासून चीनने रशियाला झिरकोनियमचा पुरवठा 300 टक्क्यांनी वाढवला आहे. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, त्याच ऑस्ट्रेलियन कंपनीचा या व्यापारात सहभाग असल्याचे वृत्त आहे, ज्यामध्ये चिनी गुंतवणूकदारांचाही समावेश आहे. याचा अर्थ असा की ऑस्ट्रेलियामध्ये उत्खनन केलेले खनिज चीनमार्गे रशियापर्यंत पोहोचत आहे, ज्यामुळे अप्रत्यक्षपणे पाश्चात्त्य देशांच्या लष्करी रणनीतीला धक्का बसत आहे.
नॅशनल युनिव्हर्सिटी ऑफ डिफेन्स टेक्नॉलॉजीच्या पेपरमध्ये म्हटले आहे की, ‘झिरकोनियमचे वाटप आणि वापर आता राष्ट्रीय सुरक्षा आणि लष्करी तांत्रिक प्रगतीसाठी एक महत्त्वाचा मुद्दा बनला आहे.’ हा संपूर्ण मुद्दा केवळ खनिज पुरवठ्याबद्दल नाही तर जागतिक धोरणात्मक शक्ती खेळाबद्दल आहे. ऑस्ट्रेलिया ‘ऑकस’ द्वारे चीनला रोखण्याचा प्रयत्न करत आहे; परंतु त्याच्या स्वतःच्या मातीतून काढलेले खनिज आता चीनच्या क्षेपणास्त्रांना शक्ती देत आहे.
