झुरिच : हवामान बदलाच्या जागतिक संकटावर मात करण्यासाठी जगभरात नवनवीन प्रयोग सुरू असताना, स्वित्झर्लंडमधील शास्त्रज्ञांनी एक मोठी क्रांती घडवून आणली आहे. त्यांनी एका अशा ‘जिवंत’ बांधकाम साहित्याचा शोध लावला आहे, जे केवळ इमारत मजबूत करणार नाही, तर वातावरणातील घातक कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेऊन हवा शुद्ध करण्यासही मदत करेल.
‘नेचर कम्युनिकेशन्स’ या प्रतिष्ठित विज्ञान पत्रिकेत प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, हे साहित्य कार्बन डायऑक्साईडचे रूपांतर केवळ ऊर्जेतच करत नाही, तर त्याचे चुनखडीसारख्या घन कार्बोनेट खनिजांमध्ये रूपांतर करते. ही प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची आहे. कारण, यामुळे दोन मोठे फायदे होतात : कार्बन स्थिरीकरण : खनिजांच्या रूपात साठवलेला कार्बन वातावरणात परत जाण्याची शक्यता कमी असते, ज्यामुळे तो अधिक काळासाठी सुरक्षितपणे साठवला जातो. वाढीव मजबुती : सुरुवातीला जेलीप्रमाणे लवचिक असलेले हे साहित्य, जसजसे कार्बन शोषून खनिजे तयार करते, तसतसे ते आतून अधिक मजबूत आणि कणखर बनत जाते. यामुळे ते बांधकामासाठी एक आदर्श पर्याय ठरते.
अभ्यासाचे सह-लेखक मार्क टिबिट यांनी सांगितले की, ‘भविष्यात या साहित्याचा वापर इमारतींमध्ये थेट कार्बन डायऑक्साईड साठवण्यासाठी केला जाऊ शकतो. ही एक मोठी उपलब्धी ठरू शकते. ‘भविष्यातील वापर आणि कार्यक्षमता शास्त्रज्ञांच्या मते, या साहित्याचा वापर इमारतींच्या बाह्य भागावर एक संरक्षक लेप म्हणून केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे इमारती थेट हवेतील कार्बन डायऑक्साईड शोषून घेतील.
चाचणीदरम्यान या साहित्याने सलग 400 दिवस कार्बन शोषून घेण्याची प्रक्रिया अविरतपणे सुरू ठेवली. त्याची कार्यक्षमता इतकी प्रचंड आहे की, प्रति ग्रॅम साहित्यामागे सुमारे 26 मिलिग्राम कार्बन डायऑक्साईड साठवला गेला, जो इतर जैविक पद्धतींपेक्षा कित्येक पटीने जास्त आहे. एकंदरीत, हा शोध भविष्यातील ‘हरित इमारतीं’च्या संकल्पनेला एका नव्या उंचीवर नेणारा ठरू शकतो, जिथे इमारती केवळ निवार्याचे साधन न राहता, पर्यावरणाच्या रक्षणात सक्रिय भूमिका बजावतील.
हे नवीन साहित्य म्हणजे नील-हरित शैवाल म्हणजेच सायनोबॅक्टेरिया वापरून तयार केलेला एक खास पदार्थ आहे. या शैवालामुळे हे साहित्य प्रकाशसंश्लेषण करण्यास सक्षम आहे. सोप्या भाषेत सांगायचे झाल्यास, वनस्पती जशा सूर्यप्रकाश, पाणी आणि कार्बन डायऑक्साईड वापरून स्वतःचे अन्न (शर्करा) तयार करतात आणि ऑक्सिजन बाहेर सोडतात, अगदी तसेच काम हे बांधकाम साहित्य करणार आहे.
