लंडन : मध्य बोलिव्हियातील एका राष्ट्रीय उद्यानात शास्त्रज्ञांना डायनासोरच्या पाऊलखुणा आणि पोहण्याच्या खुणांचा आतापर्यंतचा सर्वात मोठा साठा सापडला आहे. या खुणा क्रेटेशियस कालखंडाच्या (145 दशलक्ष ते 66 दशलक्ष वर्षांपूर्वी) शेवटी असलेल्या एका प्राचीन किनार्याच्या बाजूला आहेत. या पाऊलखुणा आणि इतर मुद्रांसोबतच वाळूच्या लाटांचे स्वरूप वायव्य-आग्नेय दिशेने पसरलेले आढळले आहे, असे एका नवीन अभ्यासात म्हटले आहे. हा अभ्यास बुधवारी (3 डिसेंबर) ‘पीएलओएस वन’ ( PLOS One) जर्नलमध्ये प्रकाशित झाला आहे.
बहुतेक खुणा डायनासोरच्या ‘थेरोपोड’ नावाच्या प्रजातीशी संबंधित आहेत. हे द्विपाद, तीन बोटांचे डायनासोर होते. यासोबतच अनेक पक्ष्यांच्या खुणाही येथे सुरक्षित अवस्थेत सापडल्या आहेत. टेक्सासमधील साऊथवेस्टर्न अॅडव्हेंटिस्ट युनिव्हर्सिटीमधील पॅलेओन्टोलॉजिस्ट आणि सहयोगी प्राध्यापक, तसेच अभ्यासाचे सह-लेखक जेरेमी मॅकलार्टी यांनी सांगितले, ‘एकाच ट्रॅकसाईटसाठी डायनासोरच्या पाऊलखुणांची ही आतापर्यंतची सर्वात मोठी संख्या आहे. ते पुढे म्हणाले, ‘जगात सर्वाधिक डायनासोरच्या खुणा जतन करण्याव्यतिरिक्त, येथे सर्वाधिक पोहण्याच्या खुणांचे मार्गही जतन केले गेले आहेत.’
मॅकलार्टी आणि त्यांच्या सहकार्यांनी बोलिव्हियाच्या कॅरेरास पाम्पा ट्रॅकसाईट येथे एकूण 16,600 थेरोपोड पाऊलखुणा आणि 1,378 पोहण्याच्या खुणांचे मार्ग मोजले. हे ठिकाण पूर्वीपासून माहीत होते, पण त्याचा योग्य अभ्यास किंवा दस्तऐवजीकरण झाले नव्हते. कॅरेरास पाम्पा हे टोरोटोरो राष्ट्रीय उद्यानात 80,570 चौरस फूट (7,485 चौरस मीटर) क्षेत्रावर पसरलेले आहे. संशोधन पथकाने विविध आकार आणि आकारांच्या पाऊलखुणा शोधल्या, ज्यावरून दिसून येते की, अनेक प्रकारचे थेरोपोड डायनासोर या प्राचीन किनार्यावर फिरत होते.
यापैकी काही खुणा 4 इंचांपेक्षा (10 सेंटीमीटर) कमी लांबीच्या होत्या, जे जीवाश्म रेकॉर्डमध्ये दुर्मीळ मानले जाते. या खुणा ‘कोएलोफिसिस’ सारख्या लहान थेरोपोड प्रजातीने केल्या की मोठ्या प्रजातीच्या लहान डायनासोरने, हे स्पष्ट झालेले नाही. सर्वात मोठ्या पाऊलखुणा 12 इंचांपेक्षा (30 सेंटीमीटर) अधिक लांब होत्या. पथकाला वाटते की, या खुणा ‘डिलॉफोसोअरस’ किंवा ‘अलोसोअरस’सारख्या मध्यम आकाराच्या थेरोपोड डायनासोरने बनवल्या असाव्यात.
