वॉशिंग्टन : विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात एक मोठी क्रांती घडली आहे. शास्त्रज्ञांनी एक असा नवीन ‘बायोनिक गुडघा’ विकसित केला आहे, ज्यामुळे गुडघ्याच्या वर पाय गमावलेल्या व्यक्तींना पारंपरिक कृत्रिम पायाच्या तुलनेत अधिक सहजतेने चालता आणि पायर्या चढता येणार आहेत. हे तंत्रज्ञान केवळ शारीरिक क्षमताच वाढवत नाही, तर वापरकर्त्याला तो कृत्रिम अवयव आपल्या शरीराचाच एक अविभाज्य भाग असल्याची भावना देण्यासही मदत करते.
शास्त्रज्ञांनी एक नवीन ‘बायोनिक गुडघा’ विकसित केला आहे, जो थेट मानवी हाड आणि स्नायूंशी जोडला जातो.
या तंत्रज्ञानामुळे गुडघ्याच्या वर पाय गमावलेल्या व्यक्तींना चालण्यावर आणि हालचालींवर अधिक चांगले नियंत्रण मिळते.
हा कृत्रिम अवयव केवळ एक उपकरण न राहता शरीराचाच एक भाग असल्याची भावना वापरकर्त्याला देतो.
‘सायन्स’ या प्रतिष्ठित जर्नलमध्ये 10 जुलै रोजी प्रसिद्ध झालेल्या संशोधनानुसार, हा नवीन कृत्रिम अवयव वापरकर्त्याच्या मांडीच्या हाडाला टायटॅनियमच्या रॉडने जोडला जातो. तसेच, पायाच्या स्नायूंमध्ये कायमस्वरूपी इलेक्ट्रोडस् बसवले जातात. संशोधकांच्या मते, या रचनेमुळे हालचाली सुधारण्यासोबतच वापरकर्त्याला त्या कृत्रिम पायावर अधिक नियंत्रण आणि आपलेपणाची भावना जाणवते. या अभ्यासाचे सहलेखक आणि एमआयटी येथील प्राध्यापक ह्यू हेर म्हणाले, ‘हाडांशी जोडलेला आणि थेट मज्जासंस्थेद्वारे नियंत्रित होणारा हा कृत्रिम अवयव केवळ एक निर्जीव, वेगळे उपकरण नाही, तर मानवी शरीरशास्त्राशी काळजीपूर्वक जोडलेली एक प्रणाली आहे. तो केवळ वापरण्याचे एक साधन न राहता, व्यक्तीच्या अस्तित्वाचाच एक अविभाज्य भाग बनतो. ‘विशेष म्हणजे, प्राध्यापक हेर यांचे स्वतःचे दोन्ही पाय गुडघ्याखालून कापलेले आहेत आणि ते नैसर्गिक अवयवांप्रमाणे काम करणारे कृत्रिम अवयव विकसित करण्यावर काम करतात.
पारंपरिक कृत्रिम पायांपेक्षा वेगळा कसा?
पारंपरिक कृत्रिम पाय हे सॉकेटच्या सहाय्याने शरीराच्या उर्वरित भागावर बसवले जातात. याउलट, हा नवीन बायोनिक गुडघा थेट स्नायू आणि हाडांशी जोडला जातो. यासाठी प्राध्यापक हेर आणि त्यांच्या सहकार्यांनी विकसित केलेल्या एका नवीन शस्त्रक्रिया पद्धतीचा वापर केला जातो. या पद्धतीत शस्त्रक्रियेद्वारे एकमेकांच्या विरुद्ध दिशेने आकुंचन-प्रसरण पावणार्या स्नायूंच्या जोड्या (उदा. हॅमस्ट्रिंग आणि क्वाड्रिसेप्स) पुन्हा जोडल्या जातात. यामुळे हे स्नायू एकमेकांशी ‘संवाद’ साधू शकतात आणि कृत्रिम पायावर अधिक चांगले नियंत्रण मिळवणे शक्य होते. पारंपरिक शस्त्रक्रियेत हे स्नायू पुन्हा जोडले जात नाहीत, ज्यामुळे कृत्रिम पाय नियंत्रित करणे अवघड होते. या नवीन संशोधनात, कृत्रिम प्रणालीला मांडीच्या हाडात (फिमर) एकत्र करण्याचे तंत्रज्ञानही सादर केले आहे. यामुळे पारंपरिक कृत्रिम पायापेक्षा जास्त स्थिरता मिळते आणि शरीराचा भार अधिक चांगल्या प्रकारे पेलला जातो.
अभ्यासाचे सहलेखक आणि बायोमेकॅट्रॉनिक्स संशोधक टोनी शू यांनी सांगितले की, ‘या प्रणालीचे सर्व भाग मिळून शरीरातून माहिती आत-बाहेर घेण्यासाठी आणि उपकरणाशी यांत्रिकरीत्या जुळवून घेण्यासाठी अधिक चांगल्या प्रकारे काम करतात. आम्ही थेट सांगाड्यावर भार देत आहोत, जो शरीराचा भार पेलण्यासाठीच बनलेला आहे. याउलट, पारंपरिक सॉकेट वापरल्याने अस्वस्थता येते आणि त्वचेच्या संसर्गाचा धोकाही असतो.’
