केंब्रिज : अॅनाकोंडा जातीचे महाकाय साप लाखो वर्षांपासून त्यांच्या सध्याच्या प्रचंड आकारातच अस्तित्वात आहेत, असे एका नवीन अभ्यासात दिसून आले आहे. या प्रचंड सापांचा सरासरी आकार सुमारे 12.4 दशलक्ष वर्षांपूर्वी, मध्य मायोसीन युगादरम्यान (16 दशलक्ष ते 11.6 दशलक्ष वर्षांपूर्वी) जीवाश्म नोंदीत प्रथम दिसल्यापासून सातत्याने तोच राहिला आहे, अशी माहिती संशोधकांनी सोमवारी (1 डिसेंबर) जर्नल ऑफ वर्टेब्रेट पॅलिओन्टोलॉजीमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन अभ्यासात दिली.
मध्य आणि वरच्या मायोसीन युगात (12.4 दशलक्ष ते 5.3 दशलक्ष वर्षांपूर्वी), उष्ण तापमान, विस्तृत दलदलीचे प्रदेश आणि मुबलक अन्न यामुळे अनेक प्राण्यांच्या प्रजाती त्यांच्या आधुनिक नातेवाईकांपेक्षा खूप मोठ्या झाल्या होत्या. परंतु, यातील फार कमी महाकाय प्राणी आजतागायत टिकून आहेत. ‘महाकाय मगर (giant crocodiles) आणि महाकाय कासव (giant turtles) यांसारख्या इतर प्रजाती मायोसीननंतर नामशेष झाल्या, कदाचित जागतिक तापमान थंड होणे आणि अधिवास कमी झाल्यामुळे,’ असे या अभ्यासाचे सह-लेखक आणि केंब्रिज विद्यापीठातील कशेरुका जीवाश्मशास्त्रज्ञ अँड्रेस आल्फोन्सो-रोजास यांनी एका निवेदनात सांगितले. ‘परंतु, महाकाय अॅनाकोंडा वाचले आहेत, ते वातावरणाला जुळवून घेण्यात कुशल आहेत.’
अॅनाकोंडा हे अजगराप्रमाणे पिळून मारणार्या सापांच्या गटातील आहेत, ज्यात जगातील सर्वात जड सापाच्या प्रजातींचा समावेश होतो. आधुनिक अॅनाकोंडाची सरासरी लांबी 13 ते 16 फूट (4 ते 5 मीटर) असते. सर्वात मोठा अॅनाकोंडा साप 23 फूट (7 मीटर) पर्यंत पोहोचू शकतो. मायोसीन युगात अॅनाकोंडा याहून मोठे होते की त्यांचा आकार तेव्हाही सारखाच होता, याबद्दल वैज्ञानिकांना निश्चित माहिती नव्हती. प्राचीन अॅनाकोंडाचा आकार किती मोठा असेल याचा अंदाज घेण्यासाठी, आल्फोन्सो-रोजास आणि त्यांच्या सहकार्यांनी व्हेनेझुएलातून गोळा केलेल्या किमान 32 वेगवेगळ्या सापांच्या 183 जीवाश्मित अॅनाकोंडा मणक्यांचे मोजमाप केले.
त्यांनी संबंधित सापांच्या वैशिष्ट्यांवरून प्राचीन अॅनाकोंडाच्या शरीराच्या लांबीचा अंदाज लावण्यासाठी ‘पूर्वज अवस्था पुनर्बांधणी’ नावाच्या तंत्राचादेखील वापर केला. या गणनांवर आधारित, या टीमला असे आढळले की, अॅनाकोंडा मायोसीनमध्ये 12 दशलक्ष वर्षांपूर्वी पहिल्यांदा दिसले तेव्हा त्यांची सरासरी लांबी सुमारे 17 फूट (5.2 मीटर) होती, जी आधुनिक अॅनाकोंडाच्या लांबीएवढीच आहे. आल्फोन्सो-रोजास म्हणाले, ‘हा एक आश्चर्यकारक परिणाम आहे कारण जागतिक तापमान जास्त असताना मायोसीनमधील प्राचीन अॅनाकोंडा सात किंवा आठ मीटर 23 ते 26 फूट लांब असतील अशी आम्हाला अपेक्षा होती. परंतु, आम्हाला त्याहून मोठ्या सापाचे कोणतेही पुरावे मिळालेले नाहीत.’ अॅनाकोंडाचा आकार वेळेनुसार लहान का झाला नाही हे अजूनही स्पष्ट झालेले नाही.
