बर्लिन : हजारो वर्षांपूर्वी सहारा वाळवंट आजच्यासारखे कोरडे नव्हते, तर ते एक हिरवेगार आणि सुपीक क्षेत्र होते, जिथे समृद्ध समुदाय राहात होते. ‘नेचर’ या नियतकालिकात प्रकाशित झालेल्या एका संशोधनात या प्राचीन लोकांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. तिथे असे अनोखे डीएनए असलेले सात हजार वर्षांपूर्वीचे मानवी सांगाडे सापडले आहेत.
हा अभ्यास प्रामुख्याने नैऋत्य लिबियातील ताकारकोरी रॉक शेल्टर नावाच्या ठिकाणी दफन केलेल्या दोन महिलांच्या डीएनएवर आधारित आहे. मॅक्स प्लँक इन्स्टिट्यूटमधील आनुवंशिकी शास्त्रज्ञांनी हे संशोधन केले आहे, जे उत्तर आफ्रिकेतील एका अतिशय खास प्राचीन वंशाचा शोध घेते. सुमारे 7,000 वर्षांपूर्वी सहारा वाळवंट आजच्या कोरड्या वाळवंटापेक्षा पूर्णपणे वेगळे होते. या कालावधीला ‘आफ्रिकन आर्द्र काळ’ म्हणतात, जेव्हा उत्तर आफ्रिकेत खूप जास्त ओलावा होता. येथे मोठी गवताळ मैदाने, तलाव आणि जंगले पसरलेली होती.
आधुनिक लिबियातील तद्रार्ट अकास पर्वतामध्ये ताकारकोरी रॉक शेल्टर नावाचे ठिकाण आहे. ताकारकोरी हे एक अत्यंत महत्त्वाचे उत्खनन केंद्र राहिले आहे, जिथे 10,000 वर्षांपेक्षा अधिक जुन्या मानवी वस्तीचे पुरावे सापडले आहेत. याच ठिकाणी दोन महिलांना दफन करण्यात आले होते, ज्यांचे अवशेष शास्त्रज्ञांना मध्य सहारातील पहिले प्राचीन मानवी डीएनए मिळवून देण्यास उपयोगी ठरले. कोरड्या वाळवंटी वातावरणामुळे या सांगाड्यांचे नैसर्गिकरित्या ममीकरण झाले होते, ज्यामुळे त्यांचा डीएनए सुरक्षित राहिला.
या संशोधनाचा सर्वात रोमांचक भाग म्हणजे उत्तर आफ्रिकेतील एका अतिशय खास प्राचीन वंशाची ओळख पटवणे. ताकारकोरीच्या महिलांचा डीएनए दर्शवतो की त्या एका प्राचीन समूहाचा भाग होत्या, ज्याचा वंश आजच्या कोणत्याही लोकसंख्येत आढळत नाही. संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, हा वंश इतर मानवी समूहांपासून सुमारे 50,000 वर्षांपूर्वी वेगळा झाला होता. हा शोध दर्शवतो की आधुनिक उत्तर आफ्रिकेतील लोकसंख्येची विविधता या कारणामुळे आहे, कारण त्यांच्या डीएनए मध्ये प्राचीन वंश समाविष्ट आहेत. या वंशांनी इतर समूहांशी संपर्क साधला, पण ते पूर्णपणे विलीन झाले नाहीत. यामुळे आफ्रिकेतील मानवी स्थलांतर आणि संस्कृतीच्या प्रसाराबद्दलच्या आपल्या जुन्या समजुतींना आव्हान मिळते आणि मानवी इतिहासाची एक अधिक जटिल कथा समोर येते.
