भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील तणाव वाढत असताना, भारतीय लष्कर कठोर कारवाई करत असताना भारताशी मोठ्या प्रमाणावर संघर्ष पाकिस्तानला आर्थिकद़ृष्ट्या सहन करणे शक्य आहे का? असा प्रश्न पुढे येत आहे. पाकिस्तान सध्या गंभीर आर्थिक आव्हानांचा सामना करत आहे. आयएमएफ आणि वर्ल्ड बँकच्या मदतीवर आधारित त्याची नाजूक पुनर्बांधणी मोठ्या प्रमाणावर धोक्यात येऊ शकते, जर पाकिस्तान भारतासोबत लष्करी तणाव आणखी वाढवू शकतो.
पाकिस्तानची अर्थव्यवस्था, जी 7 अब्ज डॉलर आयएमएफ कार्यक्रमांतर्गत काही प्रमाणात सुधारली आहे, ती मोठ्या प्रमाणावर अस्थिरतेच्या स्थितीत आहे. सध्या पाकिस्तानची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत नाजूक आहे. तज्ज्ञांचे मत आहे की, पाकिस्तानसाठी दीर्घकालीन लष्करी संघर्ष, भारताच्या तुलनेत आर्थिकद़ृष्ट्या अधिक हानिकारक ठरू शकतो, त्यामुळे आणखी संघर्षाचा धोका घेणं पाकिस्तानसाठी अत्यंत जोखमीचं ठरू शकते. भारत जगातील पाचव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था आहे आणि तो जगातील सर्वात जलद वाढणारी प्रमुख अर्थव्यवस्था आहे. याउलट, पाकिस्तान जगातील 40 मोठ्या अर्थव्यवस्थांमध्येही स्थान मिळवू शकलेला नाही.
2023 मध्ये पाकिस्तान जवळपास दिवाळखोर झाला होता आणि जर आयएमएफ, वर्ल्ड बँक आणि काही मित्रदेशांच्या मदतीने ते वाचले नसते, तर पाकिस्तान पूर्णपणे कोसळले असते. त्यानंतर काही सुधारणा झाल्या आहेत, पण ती फक्त अत्यंत कमी प्रमाणात आहेत! राजकीय अस्थिरता, 2022 मधील पुरांच्या परिणामांमुळे आणि इतर आव्हानांमुळे पाकिस्तानची आर्थिक स्थिती आणखी जास्त धोक्यात आहे. कोणत्याही मोठ्या संकटामुळे पाकिस्तानची अर्थव्यवस्था पूर्णपणे कोसळू शकते, असा इशारा तज्ज्ञ देत आहेत. ग्लोबल क्रेडिट रेटिंग एजन्सी एस अॅण्ड पी ने पाकिस्तानच्या अर्थव्यवस्थेवर तणावाचा नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो, असे म्हटले आहे. भारतासोबतच्या तणावामुळे पाकिस्तानच्या आर्थिक विकासावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात, असा इशारा दिला आहे.
दीर्घकालीन सैनिकी संघर्षामुळे पाकिस्तानला आंतरराष्ट्रीय कर्ज बाजारांमध्ये प्रवेश मिळवण्यात अडचणी येऊ शकतात, तसेच देशाच्या परकीय चलनाच्या भांडारावर ताण वाढू शकतो. यामुळे त्याच्या कर्ज भरण्याची क्षमता धोक्यात येऊ शकते. पाकिस्तान आता चीनच्या आर्थिक मदतीवर अधिक अवलंबून आहे, विशेषतः 2 अब्ज कर्ज रिव्हॉल्व्हरच्या रूपात. यामुळे पाकिस्तानचे पश्चिम देशांशी, विशेषत: अमेरिका आणि युरोपियन देशांशी संबंध ताणले जाऊ शकतात. पाकिस्तानसाठी, दीर्घकालीन संघर्ष आर्थिकद़ृष्ट्या अत्यंत धोकादायक ठरू शकतो. त्याची अर्थव्यवस्था असुरक्षित आहे आणि भारतासोबत तणाव वाढल्यास त्याला आणखी मोठ्या आर्थिक संकटांचा सामना करावा लागेल.
डिसेंबर 2024 मध्ये पाकिस्तानचा बाह्य कर्ज 131 अब्ज वर पोहोचला आहे, तर त्याचे विदेशी चलनाचे भांडार सुमारे 10 अब्ज आहे, जे फक्त तीन महिन्यांच्या आयातींचा सामना करू शकते. भारत आता जगातील चौथ्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था बनण्याच्या मार्गावर आहे, आणि त्याचा जीडीपी पाकिस्तानच्या तुलनेत 10.5 पट आहे. भारताचे विदेशी चलनाचे भांडार पाकिस्तानाच्या तुलनेत 35.52 पट अधिक आहे.
