पीसीओएस (PCOS - Polycystic Ovary Syndrome) हा केवळ स्त्रियांच्या अंडाशयांशी (Ovaries) जोडला गेलेला आजार नाही, तर तो संपूर्ण शरीरातील हार्मोनल असंतुलन (Hormonal Imbalance) म्हणून समोर येतो. महिलांमध्ये आढळणारी ही सर्वात सामान्य अंतःस्रावी (Endocrine) समस्या आहे. यामध्ये पुरुषांमध्ये आढळणाऱ्या एन्ड्रोजन (Androgen) या हार्मोनची पातळी वाढते, ज्यामुळे प्रजनन प्रणालीवर परिणाम होतोच, पण त्याची स्पष्ट लक्षणे चेहरा आणि टाळूवर (Scalp) देखील दिसू लागतात.
पीसीओएसमुळे त्वचेवर आणि केसांवर कोणती प्रमुख लक्षणे दिसतात, ज्यामुळे मुलींनी आणि महिलांनी वेळीच डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
पीसीओएसमुळे त्वचेवर खालील तीन प्रमुख समस्या उद्भवतात:
1. मुरुमे (Acne) आणि पुरळ: पुरुषांमध्ये आढळणाऱ्या एन्ड्रोजन हार्मोनची पातळी वाढल्यामुळे त्वचेच्या तेल ग्रंथी (Sebaceous Glands) अधिक सक्रिय होतात. यामुळे त्वचेवर जास्त तेल (Sebum) निर्माण होते. हे अतिरिक्त तेल आणि मृत त्वचेच्या पेशी एकत्र येऊन त्वचेची छिद्रे (Pores) बंद करतात, ज्यामुळे पुरळ आणि गंभीर मुरुमांची (Severe Acne) समस्या सुरू होते. विशेषतः, ही मुरुमे हनुवटी (Jawline), गाल आणि कपाळाच्या खालच्या भागात जास्त दिसून येतात.
2. चेहऱ्यावरील केसांची वाढ (Hirsutism): एन्ड्रोजन हार्मोनच्या वाढलेल्या पातळीमुळे महिलांमध्ये चेहऱ्यावर केसांची वाढ होते. या स्थितीला हिर्सुटिझम (Hirsutism) म्हणतात. यामध्ये ओठांवर, हनुवटीवर, गालांवर, छातीवर किंवा पोटावर जाड, गडद आणि कठोर केस वाढू लागतात. अनेक महिलांसाठी ही समस्या मानसिक ताणाचे (Mental Stress) कारण बनते.
3 . गडद आणि जाड त्वचा (Acanthosis Nigricans): पीसीओएस असलेल्या अनेक महिलांमध्ये त्वचेचा रंग गडद होणे आणि त्वचा जाड होणे (Velvety Skin) अशी लक्षणे दिसतात. याला अॅकॅन्थोसिस निग्रीकन्स (Acanthosis Nigricans) म्हणतात. हे मुख्यतः गळ्याच्या मागील बाजूस, काखेत (Armpits) भागात दिसून येते. ही स्थिती शरीरात इन्सुलिन प्रतिरोधकता (Insulin Resistance) वाढल्याचे स्पष्ट संकेत देते, जी पीसीओएसशी जोडलेली आहे.
केस पातळ होणे आणि गळणे (Hair Thinning and Loss): वाढलेल्या एन्ड्रोजनमुळे महिलांमध्ये पुरुषांसारखा टक्कल पडण्याचा पॅटर्न (Male Pattern Hair Loss) दिसू शकतो. यामध्ये टाळूवरचे केस (Scalp Hair) हळूहळू पातळ (Thin) होऊ लागतात आणि कपाळाजवळ केस गळतीचे प्रमाण वाढते. याला एन्ड्रोजेनिक एलोपेसिया (Androgenic Alopecia) असेही म्हणतात.
त्वचा आणि केसांव्यतिरिक्त, पीसीओएसची इतर लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
अनियमित मासिक पाळी (Irregular Periods)
वजन वाढणे किंवा वजन कमी होण्यास अडचण येणे.
गर्भधारणेत समस्या (Fertility Issues).
पीसीओएस हा केवळ अंडाशयाचा आजार नसून, तो संपूर्ण शरीराच्या हार्मोनल सिस्टीममधील बदल आहे, जो त्वचा आणि केसांवर स्पष्टपणे दिसतो. जर तुम्हाला तुमच्या चेहऱ्यावर अचानक खूप मुरुम, केसांची वाढ किंवा केस पातळ होण्याची समस्या जाणवत असेल, तर ते केवळ त्वचेचे नाही, तर पीसीओएसचे लक्षण असू शकते. अशावेळी, त्वचारोग तज्ज्ञाऐवजी (Dermatologist) स्त्रीरोग तज्ज्ञांचा (Gynecologist) सल्ला घेणे आणि योग्य वेळी उपचार सुरू करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
