मासिक पाळीच्या (Menstrual Cycle) व्यवस्थापनासाठी गेल्या काही वर्षांपासून मेन्स्ट्रुअल कप (Menstrual Cup) चा वापर झपाट्याने वाढत आहे. सॅनिटरी पॅड्स आणि टॅम्पून्सच्या तुलनेत अधिक पर्यावरणपूरक (Eco-friendly), सुरक्षित आणि खर्चात बचत करणारा हा पर्याय अनेक महिलांना आकर्षक वाटतो. मात्र, मेन्स्ट्रुअल कपचे काही महत्त्वाचे तोटे आणि संभाव्य दुष्परिणाम देखील आहेत, ज्याकडे दुर्लक्ष करणे आरोग्यासाठी धोकादायक ठरू शकते. मेन्स्ट्रुअल कप वापरण्याचा विचार करत असाल किंवा वापरत असाल, तर त्यासोबत जोडलेले धोके आणि अडचणी (Disadvantages) काय आहेत, हे जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
मेन्स्ट्रुअल कपच्या वापरात काही वैयक्तिक आणि आरोग्यविषयक अडचणी येतात, ज्या खालीलप्रमाणे आहेत:
1. कप घालणे आणि काढणे कठीण (Difficulty in Insertion and Removal)
मेन्स्ट्रुअल कप वापरण्याचा सर्वात मोठा अडथळा म्हणजे तो योनीमार्गात (Vagina) व्यवस्थित घालणे आणि योग्यरित्या काढणे.
सुरुवातीला अडचण: विशेषत: ज्या महिलांनी कधीही टॅम्पून्स वापरले नाहीत, त्यांना कप घालताना किंवा काढताना अस्वस्थता (Discomfort) किंवा वेदना जाणवू शकते.
टेक्निक आवश्यक: कप व्यवस्थित 'सील' (Seal) न झाल्यास गळती होते. तसेच, काढताना 'सक्शन सील' (Suction Seal) तोडण्याची योग्य पद्धत माहीत नसल्यास योनीमार्गातील नाजूक स्नायूंना दुखापत होण्याची किंवा वेदना होण्याची शक्यता असते.
मेन्स्ट्रुअल कप पुन्हा वापरला जातो, त्यामुळे त्याची स्वच्छता आणि निर्जंतुकीकरण (Sterilization) अत्यंत आवश्यक आहे.
सार्वजनिक शौचालयात अडचण: घरी कप धुणे आणि उकळत्या पाण्यात निर्जंतुक करणे सोपे असते, पण सार्वजनिक शौचालय, कॉलेज किंवा ऑफिसमध्ये असताना कप रिकामा करून स्वच्छ करणे अस्वच्छ आणि गैरसोयीचे ठरू शकते.
संसर्गाचा धोका: कप व्यवस्थित स्वच्छ न केल्यास किंवा निर्जंतुक न केल्यास बॅक्टेरिया वाढून योनीमार्गात संसर्ग (Vaginal Infection) होण्याचा धोका वाढतो.
काही प्रकरणांमध्ये, कप काढताना सक्शन सील व्यवस्थित न तोडल्यास स्नायूंवर (Pelvic Floor Muscles) ताण येऊ शकतो.
वारंवार चुकीच्या पद्धतीने कप काढल्यास किंवा सक्शन सील ताकदीने ओढल्यास स्नायू कमकुवत होऊ शकतात, ज्यामुळे भविष्यात मूत्रमार्गात अडचणी (Incontinence) येऊ शकतात.
मेन्स्ट्रुअल कप साधारणपणे वैद्यकीय श्रेणीतील (Medical Grade) सिलिकॉनचे बनलेले असतात. बहुतेक महिलांसाठी हे सुरक्षित असले तरी, काही महिलांना सिलिकॉनची ॲलर्जी किंवा संवेदनशीलता (Sensitivity) असू शकते, ज्यामुळे खाज सुटणे किंवा जळजळ होऊ शकते.
टॅम्पून्सच्या तुलनेत मेन्स्ट्रुअल कपमध्ये टॉक्सिक शॉक सिंड्रोम (TSS) होण्याचा धोका खूप कमी असतो, पण तो नाहीच असे म्हणता येणार नाही. TSS हा दुर्मिळ पण गंभीर जिवाणू संसर्ग आहे. कप खूप जास्त वेळ (उदा. २४ तास) शरीरात राहिल्यास किंवा अस्वच्छ कप वापरल्यास हा धोका निर्माण होऊ शकतो.
मेन्स्ट्रुअल कप वापरण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी, डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि खालील गोष्टी लक्षात ठेवा:
योग्य आकार निवडा: प्रत्येक महिलेच्या शरीरानुसार कपचा योग्य आकार निवडणे महत्त्वाचे आहे.
नियमित निर्जंतुकीकरण: रोज कपला उकळत्या पाण्यात ५-७ मिनिटे निर्जंतुक करा.
हात स्वच्छ धुवा: कप हाताळण्यापूर्वी आणि काढण्यापूर्वी हात साबणाने स्वच्छ धुवा.
मेन्स्ट्रुअल कप एक उत्तम पर्याय असला तरी, त्याच्या तोट्यांबद्दल आणि स्वच्छतेबद्दल जागरूक राहून योग्य खबरदारी घेणे आरोग्यासाठी अनिवार्य आहे.
