डॉ. नीलेश नोलखा
संधिवात हा अतिशय वेदनादायी आजार आहे. या आजारामुळे शारीरिकच नव्हे, तर मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होतो. संधिवात रोगामुळे सांध्यास त्वरित नुकसान होऊ शकते. याशिवाय शरीराच्या अन्य अवयवांवरही याचा विपरीत प्रभाव पडू शकतो.
संधिवात हा एक अनुवंशिक आजार आहे. या आजारात शरीर स्वतःच्याच निरोगी पेशींवर हल्ला चढवतो. परिणामी, सांध्यांवर सूज येऊ लागते. आपल्या शरीरात खांदे, कोपर, मनगटे, पार्श्वभाग आणि गुडघे येथे हाडांचे प्रमुख सांधे असतात. या सांध्यांमुळे चालणे, उठणे व बसणे अशक्य होते. परंतु, या आजारात एक सांधा जरी कमकुवत झाला तरी आपल्या शरीराची हालचाल कमी होऊ लागते. याशिवाय संधिवात म्हणजे सूज, लालसरपणा, कडकपणा अशी चिन्हे दिसून येतात. संधिवात आजार 20 पेक्षा जास्त प्रकारचे असतात. हा अतिशय जटिल आजार असून हा फक्त वृद्धांनाच होतो, असे नाही. कोणत्याही वयात हा आजार होऊ शकतो. संधिवात असल्यास हाडांची झीज आणि असह्य वेदना होतात. या वेदना दूर करण्यासाठी आवश्यक औषध आणि स्टेरॉईटचा वापर केला जातो. याशिवाय शरीराला पुरेसे व्हिटामिन मिळावेत, यासाठी औषधेही दिली जातात.
सामान्य आर्थस्ट्रिसिस म्हणजे ऑस्टिओ आर्थराइटिस (ओए). ऑस्टियो आर्थरायटिस सहसा वाढत्या वयात उद्भवतो. ऑस्टियो आर्थरायटिसचा परिणाम एखाद्याच्या हात, गुडघा, पार्श्वभाग आणि रिढांवर होतो.
संधिवाताचे अनेक प्रकार आहेत. जसे की, (उदा. संधिवात (आरए), सोरियाटिक गठिया, संधिरोग, ल्युपस इ. हे स्वयंप्रतिकार रोग आहेत. ज्यात स्वतःची रोगप्रतिकारक शक्ती शरीरातील निरोगी पेशी, अवयव किंवा सांधे यांच्यावर हल्ला करते. काही कारणांमुळे सांधे किंवा इतर अवयवांमध्ये तीव्र जळजळ होते. यामुळे सांधे किंवा इतर अवयवांचे नुकसान होऊ शकते. यापैकी बहुतेक रोगांचे कोणतेही स्पष्ट कारण आढळले नाही.
संधिवात असणार्यांनी नेमकं काय करावे –
व्यायाम : फिजिओथेरपी किंवा व्यायामाच्या काही प्रकारांमुळे आपल्याला आपले सांधे मजबूत करण्यास मदत मिळते. सांधेदुखीची समस्या दूर करण्यासाठी नियमित चालणे, सायकल चालविणे, एरोबिक्स आणि पोहण्याचा व्यायाम अतिशय फायदेशीर ठरू शकतो. तज्ज्ञाच्या मार्गदर्शनाखाली कार्डिओ आणि सामर्थ्य प्रशिक्षण देखील करू शकता. योग्य व्यायामासाठी नेहमी आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
आहार : टोमॅटो, दही, लिंबू, संत्री, चिंच यांसारखे आंबट आणि चणा डाळ, कोबी, तांदूळ, मांसाहार इत्यादी पदार्थ संधिवात असलेल्यांनी खाऊ नयेत, असे म्हटले जाते. मात्र, यात कोणतेही तथ्य नाही. याउलट संत्री, पेरू इत्यादी पदार्थ व्हिटॅमिन सी देतात जे सर्वसाधारण आरोग्यासाठी खूप चांगले असतात. चणा डाळ, कमी चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ त्यामुळे संधिवात रुग्णांमध्ये स्नायूंचे सामर्थ्य वाढविण्यासाठी आवश्यक प्रथिने उपलब्ध होऊ शकतात. महत्त्वाचे म्हणजे, घरातील ताजे अन्न खावे, हे आरोग्यासाठी अतिशय फायदेशीर आहे. जंकफूड, तळलेले, प्रक्रिया केलेले किंवा रेस्टॉरंटमधील पदार्थांचे सेवन करणे टाळावे. व्हिटॅमिन डी मिळणार्या पदार्थांचा आहारात समावेश करा. व्यायाम आणि निरोगी अन्नामुळे जळजळ कमी होण्यास मदत होते, वजन कमी होऊ शकते.
शस्त्रक्रिया : संधिवातात हाडांची झीज झाल्यास यावर शस्त्रक्रिया हा एक पर्याय आहे. यासाठी पार्श्वभाग, गुडघा प्रत्यारोपण शस्त्रक्रिया करावी लागते. असह्य वेदना, शारीरिक हालचाली करता येत नसलेल्या रुग्णांसाठी शस्त्रक्रिया खूप उपयुक्त ठरू शकते.
