युरीनचा रंगबदल आणि आरोग्य
लघवीचा (युरीन) बदललेला रंग हा आपल्या आरोग्याबाबत बरेच काही सांगून जातो. सर्वसाधारणपणे लघवीचा रंग फिकट पिवळा असतो; परंतु रंग बदललेला असेल तर शरीरात काहीतरी बिघाड झाला आहे असे समजावे. सर्वसाधारणपणे डॉक्टर आजाराची प्राथमिक तपासणी करताना रक्त-लघवी तपासण्याचा सल्ला देतात. अतिसार, कावीळ, मधुमेह, मुतखडा, मूत्रपिंडविकार, मलेरिया, थंडीताप यांसारख्या आजारावर औषध देताना रक्त आणि लघवीची तपासणी केली जाते. आजारी माणसाला साधारणपणे लघवी करताना जळजळ होणे, प्रमाण कमी होणे, रात्रभर लघवी होणे किंवा भरपूर लघवी होणे यांसारख्या त्रासाला सामोरे जावे लागते. तसेच शरीरातील अतिरिक्त पाणी हे घामावाटे निघून गेल्याने बर्‍याच जणांना योग्य प्रमाणात लघवी होत नाही. त्यामुळे आजारी व्यक्तीने अगोदर लघवीच्या प्रमाणाकडे आणि रंगाकडे लक्ष देणे गरजेचे असते. लघवी करताना कोणताही त्रास किंवा जळजळ होत असेल तर डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधे घेण्यास सुरुवात करायला हवी. विशेष म्हणजे पाणी कमी प्यायल्याने लघवीचे आजार सुरू होतात. त्यामुळे पाणी पिण्याचा कंटाळा करू नये आणि पाणी भरपूर प्यावे; जेणेकरून शरीरातील तापमान सामान्य राहून आजारांना अटकाव करण्यास मदत होईल. लघवीत संसर्ग झाल्यास अंगात ताप येतो आणि आजारी व्यक्तीला थंडी वाजून येते. हा संसर्ग अनेक कारणांमुळे होऊ शकतो. त्यासाठी लघवी तपासूनच त्यावर उपचार करावे लागतात.
लघवीचा रंग दर्शवितो पाण्याचे प्रमाण : लघवीचा पिवळा रंग हा शरीरातील पाण्याचे प्रमाण आणि समतोलपणा दर्शवितो. लघवीचा रंग पाहून समजते की पाणी किती घ्यावे आणि किती नको. जर लघवीचा रंग अधिक गडद पिवळा असेल तर अधिक पाणी पिण्याची गरज आहे, असे समजावे. शरीरातील पाणी कमी झाल्यास थकवा जाणवतो. याउलट शरीरात पुरेसे पाणी असेल तर कामात उत्साह जाणवतो. घामावाटे किंवा लघवीवाटे अधिक पाणी गेल्यास अशक्तपणा येण्याची शक्यता असते. त्यामुळे लघवीकडे लक्ष ठेवणे महत्त्वाचे ठरते.
पांढरी लघवी : ढगाळ रंगाची किंवा पांढरी
लघवी येत असल्यास विशेषत: महिलांसाठी हे आजारपणाचे लक्षण ठरू शकते. विविध कारणांमुळे लघवीचा रंग बदलू शकतो.
अतिसारामुळे फेस निर्माण करणारी लघवी होते.
मूत्राशयातील संसर्गामुळे लघवीचा रंग बदलतो.
मूत्राशयाचा आजार, मूतखडा यामुळे रंग बदलतो.
पांढरी लघवी हेसुद्धा संसर्गाचे लक्षण मानले जाते. तसेच लघवीमध्ये कॅल्शियम आणि प्रोटीनचे प्रमाण वाढले असले तरी रंग बदलतो. प्रोटीनचे अतिप्रमाण झाल्याने मूत्रपिंडाचे विकार उद्भवतात. अशावेळी डॉक्टर लघवीची तपासणी करून पुढील उपचार निश्चित करत असतात.
लघवीला विचित्र रंग येणे :
नारंगी रंग : मूत्राशयातील विकारामुळे जर अँटिबायोटिक गोळ्या किंवा औषध घेतले तर लघवीला नारंगी रंग येतो. तसेच क जीवनसत्त्व आणि अतिप्रमाणात गाजर खाल्ल्यामुळे देखील लघवीचा रंग बदलतो.
लाल रंग : जर लघवीत रक्त उतरले तर त्याचा रंग लाल होतो. अशी लघवी येत असल्यास तातडीने वैद्यकीय सल्ला घेणे गरजेचे आहे. अनेकांना शरीरातील उष्णता कमालीची वाढल्यामुळे लाल रंगाची वा रक्तमिश्रित लघवी होते. काही वेळा मूत्राशयमार्गावर जखम झाल्यास किंवा संसर्ग झाल्यास लघवीचा रंग लालसर बनतो. असा कोणताही बदल दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.
जांभळा रंग : प्रोफायरिन्सच्या चयापचयात बिघाड झाल्यास लघवीतून प्रोफायरिन जाते. त्यामुळे लघवीचा कलर जांभळट होतो.
हिरवा किंवा तपकिरी : संसर्गावरील उपचारासाठी औषध किंवा वेदनाशामक गोळ्या घेतल्या तर लघवीचा रंग बदलतो आणि तो हिरवा किंवा तपकिरी होतो. याबाबत डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच औषधी घ्यावीत. लघवीच्या रंगात बदल झाला असल्यास डॉक्टरांना त्याची माहिती देणे गरजेचे आहे.
लघवीचा वास येणे :
लघवीला येणारा वास हादेखील आजारांसंदर्भातील तसेच शरीरातील बदलांसंदर्भातील सूचना देत असतो.
हिरव्या भाज्यांचे अतिसेवन केल्याने लघवीचा वास बदलतो.
लघवीत संसर्ग झालेला असेल तर वासाची तीव—ता वाढते.
लघवीतून गोड वास येत असेल तर ते मधुमेहाचे लक्षण मानले जाते.
बर्‍याचदा अँटीबायोटिक्स घेतल्यामुळेही लघवीचा रंग आणि वास यांवर परिणाम होतो.
लघवी लाल येत असेल तर तातडीने डॉक्टरांशी संपर्क साधून लघवी तपासणे गरजेचे आहे.
- डॉ. संजय गायकवाड