Rahul Shelke
भारतात शहरांच्या नावांच्या शेवटी ‘पुर’ किंवा ‘बाद’ का असतं?
‘पुर’ हा शब्द संस्कृतमधून आला असून त्याचा अर्थ आहे शहर, नगर किंवा वस्ती. ऋग्वेदातही ‘पुर’ हा शब्द किल्लेबंद वस्तींसाठी वापरला आहे.
राजे-महाराजे नवं शहर बसवताना आपल्या नावासोबत ‘पुर’ जोडत असत. यातून त्या शहराचा इतिहास आणि त्या राजाचा सन्मान कायम राहत असे.
उदाहरणे जयपूर (राजा जयसिंह), उदयपूर (महाराणा उदयसिंह). अशा नावांमधून त्या काळातील स्थापत्य आणि संरक्षणशैली कळते.
‘बाद’ हा शब्द फारसीतील ‘आबाद’ पासून आला आहे, ज्याचा अर्थ बसवलेलं, फुललेलं शहर. ‘आब’ म्हणजे पाणी, त्यामुळे ‘आबाद’ म्हणजे पाण्याजवळची समृद्ध वस्ती.
मुगल आणि इतर मुस्लिम शासकांनी शहरांची नावं ठेवताना ‘आबाद/बाद’ लावलं. म्हणजे त्या शहराला त्यांनी बसवलं, वसवलं किंवा विकसित केलं.
हैदराबाद, हजरत अलींच्या ‘हैदर’ नावावरून. अहमदाबाद, सुल्तान अहमद शाह यांच्यावरून.
‘पुर’ भारतीय/वैदिक संस्कृतीचं प्रतीक; ‘बाद’ फारसी मुगल स्थापत्य व परंपरेचं चिन्ह.
भारताच्या शहरांच्या नावांतून आपल्याला दोन महान परंपरा दिसतात. ‘पुर’ आणि ‘बाद’ ही फक्त प्रत्यय नसून आपल्या इतिहासाची जिवंत ओळख आहे.