अविनाश सुतार
काही प्राण्यांना बाहेरून दिसणारे कान नसतात, हे प्राणी लपवलेल्या कानछिद्रांवर, अंतर्गत रचनांवर किंवा विशेष त्वचेच्या रचनेमुळे ऐकू शकतात
सील (समुद्री कुत्रे) प्राण्याची कानांची उघडीव खूप लहान आणि पाण्यात बंद होणारी असते. तरीही हवा आणि पाण्यात त्यांची ऐकण्याची क्षमता उत्कृष्ट असते. त्यांच्या संवेदनशील कानमार्गामुळे त्यांना दूरवरचे आवाजही ऐकू येतात
बेडकांना कान दिसत नाहीत, पण त्यांच्या डोक्याच्या दोन्ही बाजूंना टिंपॅनम नावाचे सपाट गोल पडदे असतात. हे पडदे हवा आणि पाण्यातून येणाऱ्या ध्वनिलहरी पकडतात, प्रजनन काळात त्यांची ऐकण्याची क्षमता संवेदनशील असते
घुशीच्या कानछिद्रांवर त्वचेचे आवरण असते. हवेतून येणाऱ्या आवाजांपेक्षा जमिनीतील कंपनांवर अवलंबून असतात. त्यांना मातीतील कीटकांची हालचाल, पर्यावरणातील बदल आणि वरच्या जमिनीवरील हालचालींची माहिती मिळते
घुबडाच्या डोक्यावरचे "इअर टफ्ट्स" हे प्रत्यक्षात फक्त पिसे असतात. त्यांचे खरे कान पिसांखाली असतात. ही वैशिष्ट्यपूर्ण रचना त्यांना आवाजांची अचूक दिशा ओळखण्यास मदत करते, अंधारातही ते शिकार अगदी बरोबर ओळखतात
सापांना बाह्य कान नसतात, पण त्यांच्या शरीरात अंतर्गत कानाची रचना असते, जी जमिनीतील कंप आणि कमी वारंवारतेचे आवाज ओळखते. त्यांच्या जबड्याच्या हाडांद्वारे कंपन थेट अंतःकानापर्यंत पोहोचतात
मगरींची कानछिद्रे त्वचेच्या फ्लॅप्सखाली लपलेली असतात. पाण्यात पोहताना हे फ्लॅप्स घट्ट बंद होतात आणि कानांचे संरक्षण करतात. जमिनीवर असताना मात्र मगरी अत्यंत तीक्ष्ण ऐकू शकतात
कासवाच्या त्वचेखाली अंतर्गत कानरचना असते. त्यातून ते कमी वारंवारतेचे आवाज आणि कंप जाणून घेतात, पाण्यात ही क्षमता त्यांना दिशादर्शन, शिकारींपासून बचाव आणि सूक्ष्म संवाद साधण्यात मदत करते
सालामॅन्डरना बाह्य कान नसतात, ते त्वचा आणि कवटीच्या हाडांद्वारे आवाज जाणून घेतात. जमिनीतील किंवा पाण्यातील कंप ओळखून ते कीटकांसारखे शिकार शोधू शकतात