श्वसनाच्या गंभीर आजाराशी संबंधित औषध आणि लसीच्या निर्मितीची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात पोहोचली आहे. एक प्रभावी अशी आरएसव्ही लस मानवजातीच्या हाती लवकरच गवसणार आहे.
जग कोरोनानेच हैराण आहे, असे नाही आणि विज्ञानही कोरोनाविषयी संशोधन करून थांबलेले नाही. इतर आजारांवरही संशोधन सुरू आहे आणि लसी तसेच औषधांचा शोधही सातत्याने सुरू आहे. दरम्यान, श्वसनाच्या गंभीर आजारांशी संबंधित औषध आणि लसीच्या निर्मितीची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात पोहोचली असल्याची दिलासादायक बातमी आहे. एक प्रभावी अशी आरएसव्ही लस मानवजातीच्या हाती लवकरच गवसणार आहे. केवळ एकच नव्हे, तर चार-चार लसी मान्यतेच्या सीमारेषेवर उभ्या आहेत.
श्वसनासंबंधीच्या आजारांसाठी जबाबदार असलेल्या एफ प्रोटीनची रचना समजली, त्याला आठ वर्षे उलटून गेली आहेत आणि तेव्हापासून लसीला अंतिम रूप देण्यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत. 2013 पासूनच शास्त्रज्ञांनी आरएसव्ही-2 कडे लक्ष केंद्रित केले आहे. आरएसव्ही-2 म्हणजे रेस्पिरेटरी सेन्सिशियल व्हायरस. या विषाणूमुळे मानवाच्या श्वसनमार्गात संसर्ग होतो. हा एक गंभीर संसर्ग असून, दरवर्षी जगभरातील 64 दशलक्ष लोकांना हा संसर्ग होतो. यामुळे दरवर्षी पाच वर्षांखालील 3 दशलक्ष मुले आणि सुमारे 3 लाख 36 हजार प्रौढांना रुग्णालयात दाखल करावे लागते. शास्त्रज्ञांच्या अंदाजानुसार, 2017 मध्ये लहान मुलांना आरएसव्ही-2 ची लागण झाल्यामुळे संबंधितांवरील उपचारांसाठी जागतिक आरोग्यसेवेचा खर्च सुमारे 5.45 अब्ज अमेरिकी डॉलर एवढा झाला होता.
श्वसनास त्रास होणे, धाप लागणे हा आजार जगातील जवळपास सर्वच देशांमध्ये आढळतो. नव्या लसीच्या आगमनामुळे असंख्य लहान मुलांची आणि प्रौढांची मोठ्या संकटातून सुटका होईल. कोव्हिड-19 हा श्वसनसंस्थेशी संबंधित आजार असला, तरी तो खूप वेगळा आहे. कोव्हिड-19 हा एक नवीन आजार किंवा साथरोग आहे, तर आरएसव्ही-2 या संकटाचा सामना मानवजात अनेक शतकांपासून करीत आहे. यावर उपचार म्हणून संशोधक अनेक दशकांपासून लस विकसित करीत आहेत आणि यापूर्वी अनेक प्रयत्न असफलही झाले आहेत. 1960 च्या दशकात एक लस विकसित केल्याचा दावा शास्त्रज्ञांनी केला होता; परंतु चाचणीदरम्यान या लसीमुळेच आजार वाढला आणि दोन मुलांचा मृत्यू झाला. तेव्हापासून शास्त्रज्ञांनी संशोधनाची दिशा बदलली. श्वसनाच्या समस्येचे मूळ कारण काय आहे, हे त्यांना समजू शकले नव्हते. 2013 मध्ये मूळ कारणाचा म्हणजे एफ-प्रोटीनचा शोध लागला आणि शास्त्रज्ञांचा उत्साह वाढला. तेव्हापासून ते लस तयार करण्याच्या कामात व्यग्र होते. एक गोष्ट आपण दुर्लक्षित करता कामा नये ती म्हणजे, फेब्रुवारी 2020 मध्ये जेव्हा कोरोना विषाणूने जगभर धुमाकूळ घालायला सुरुवात केली होती तेव्हा विज्ञानविषयक नियतकालिकात एक संशोधन प्रकाशित झाले होते. मानवी पेशींवर आक्रमण करण्यासाठी वापरल्या जाणार्या मुख्य प्रोटिनची रचना स्ट्रक्चरल बायोलॉजिस्ट जेसन मॅक्क्लेनन आणि त्यांच्या टीमने त्यांच्या अहवालात उघड केली होती. वस्तुतः मानवजातीसाठी ही अत्यंत महत्त्वाची आणि आनंदाची बातमी होती. कारण, जेव्हा कोव्हिड-19 ने धुमाकूळ घातला होता तेव्हा मानवजातीच्या श्वसनयंत्रणेवर परिणाम करणार्या प्रथिनाची रचना समजली होती. या संरचनेमुळे शास्त्रज्ञांनी तातडीने कोरोना लस बनविण्यास सुरुवात केली आणि त्यात शास्त्रज्ञांना यशही लगेच मिळाले. ज्यांना कोरोना लसीचा गतिमान विकास पाहून आश्चर्य वाटते, त्यांच्यासाठी नवीन माहिती जास्तच महत्त्वाची आहे. अर्थात, कोरोनाची लस तयार करण्याची प्रक्रिया अनेक दशकांपासून सुरू होती आणि जगाला निरोगी राहण्यासाठी विज्ञानाची नितांत गरज असल्याचे पुन्हा एकदा स्पष्ट झाले आहे.
– सत्यजित दुर्वेकर