काठमांडू : उंचच उंच बर्फाच्छादित शिखरे, गोठवून टाकणारी थंडी आणि नीरव शांतता... हे आहे जगाचे छप्पर म्हणून ओळखले जाणारे हिमालय. या हिमालयाच्या कुशीत अनेक रहस्ये दडलेली आहेत, त्यापैकीच एक म्हणजे ‘यती’ किंवा ‘हिममानव’. पिढ्यान्पिढ्यांपासून स्थानिक शेर्पांच्या कथांमध्ये आणि जगभरातील साहसी गिर्यारोहकांच्या अनुभवांमध्ये जिवंत असलेले हे गूढ प्राणी खरोखरच अस्तित्वात आहे का? की हा केवळ एक भ्रम आहे? चला जाणून घेऊया, या रहस्यामागील सत्य.
स्थानिक भाषेत ‘यती’ या शब्दाचा अर्थ ‘खडकावर राहणारे प्राणी’ असा होतो. शेर्पांच्या लोककथांमध्ये यती हा एक विशाल, केसाळ, दोन पायांवर चालणारा प्राणी म्हणून वर्णिला जातो, जो मानवापासून दूर राहतो आणि रात्रीच्या वेळी शिकार करतो. अनेक स्थानिक लोक यतीला हिमालयाचा रक्षक मानतात आणि त्याचा आदर करतात. या कथांमुळेच यतीचे गूढ अधिकच गडद झाले आहे. यतीच्या अस्तित्वाचा तथाकथित पुरावा म्हणून 1951 मध्ये प्रसिद्ध ब्रिटिश गिर्यारोहक एरिक शिप्टन यांनी टिपलेले पावलांचे ठसे जगभर प्रसिद्ध झाले. हे ठसे मानवी पावलांपेक्षा खूपच मोठे होते.
यानंतर अनेक गिर्यारोहकांनी आणि संशोधकांनी असे ठसे पाहिल्याचे किंवा यतीला दुरून पाहिल्याचे दावे केले. मात्र, यापैकी कोणताही दावा ठोस पुराव्यानिशी सिद्ध होऊ शकलेला नाही. गेल्या काही वर्षांत, ‘यती’चे असल्याचा दावा केलेले केस, हाडे किंवा त्वचेचे नमुने म्हणून जे काही सापडले, त्यावर जगभरातील शास्त्रज्ञांनी डीएनए चाचण्या केल्या. या चाचण्यांमधून महत्त्वपूर्ण निष्कर्ष समोर आले आहेत. डीएनए विश्लेषण: बहुतांश नमुने हे हिमालयात आढळणार्या तपकिरी अस्वलाचे (Himalayan brown bear) किंवा तिबेटी निळ्या अस्वलाचे (Tibetan blue bear) असल्याचे सिद्ध झाले आहे.
अज्ञात डीएनए नाही : आजपर्यंत तपासलेल्या एकाही नमुन्यातून कोणत्याही अज्ञात किंवा वानरसद़ृश प्राण्याचे डीएनए आढळून आलेले नाहीत. शास्त्रज्ञांच्या मते, अत्यंत दुर्गम परिस्थितीत आणि उंचावर राहणार्या अस्वलालाच लोकांनी यती समजण्याची शक्यता अधिक आहे. वैज्ञानिक पुराव्यांच्या अभावी, यती हा एक महाकाय वानरसद़ृश प्राणी असण्याची शक्यता जवळपास नाकारली गेली आहे. तरीही, हिमालयाच्या अफाट आणि दुर्गम प्रदेशात अजूनही अशी अनेक ठिकाणे आहेत, जिथे मानवी पाऊल पोहोचलेले नाही. त्यामुळेच, जरी विज्ञानाने यतीचे अस्तित्व नाकारले असले, तरी लोककथांमधील आणि मानवी मनातील त्याचे स्थान अबाधित आहे. जोपर्यंत हिमालय आहे, तोपर्यंत यतीची ही गूढ दंतकथाही जिवंत राहील, हे नक्की!