वॉशिंग्टन : रसायनशास्त्रज्ञांनी एका अशा ‘सुपर अल्कोहोल’ची यशस्वीरीत्या निर्मिती केली आहे, जे आतापर्यंत अस्तित्वात असण्यासाठी खूपच अस्थिर मानले जात होते. अंतराळासारख्या अत्यंत टोकाच्या परिस्थितीत तयार झालेल्या या रेणूमुळे, पृथ्वीबाहेरील जीवसृष्टीच्या निर्मितीसाठी आवश्यक असलेल्या गुंतागुंतीच्या रासायनिक प्रक्रिया उलगडण्यास मोठी मदत होऊ शकते.
या ‘सुपर अल्कोहोल’ला मिथेनटेट्रॉल (Methanetetrol) असे नाव देण्यात आले आहे. एकाच कार्बन अणूभोवती चार ऑक्सिजन आणि हायड्रोजन गट असलेले हे एकमेव अल्कोहोल आहे. विश्वातील जीवसृष्टीच्या निर्मितीसाठी हा एक महत्त्वाचा घटक मानला जातो. ‘हे संशोधन अंतराळातील रसायनशास्त्राबद्दलच्या आपल्या ज्ञानाच्या कक्षा रुंदावते,’ असे या अभ्यासाचे सहलेखक आणि हवाई विद्यापीठातील रसायनशास्त्रज्ञ राल्फ कैसर यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे.
मिथेनटेट्रॉल हे ‘ऑर्थो अॅसिड’ नावाच्या संयुगांच्या वर्गातील आहे, जे जीवसृष्टीच्या सुरुवातीच्या रसायनशास्त्रात महत्त्वपूर्ण मानले जातात. तथापि, ही संयुगे वेगळी करणे आणि त्यांचा अभ्यास करणे अत्यंत कठीण आहे. उदाहरणार्थ, मिथेनटेट्रॉलमधील ऑक्सिजन बंधांची जास्त संख्या त्याला खूप अस्थिर बनवते आणि विशिष्ट वातावरणीय परिस्थितीत न ठेवल्यास त्याचे विघटन होण्याची शक्यता असते. पृथ्वीवर मिथेनटेट्रॉल नैसर्गिकरीत्या आढळत नाही. परंतु, शास्त्रज्ञ 100 वर्षांहून अधिक काळापासून त्याच्या अस्तित्वाविषयी आणि रासायनिक रचनेबद्दल सिद्धांत मांडत होते.
अंतराळात मिथेनटेट्रॉल कसे तयार होऊ शकते, याचा अभ्यास करण्यासाठी संशोधकांनी एक प्रयोग केला. सर्वप्रथम, त्यांनी पाणी आणि कार्बन डायऑक्साईड एका क्रायोकूलरमध्ये उणे 451 अंश फॅरनहाईट (उणे 268 अंश सेल्सिअस) तापमानात ठेवले. त्यानंतर, या रेणूंना एकत्र आणण्यासाठी आवश्यक रासायनिक अभिक्रिया घडवून आणण्यासाठी या मिश्रणाला वैश्विक किरणांसारख्या रेडिएशनच्या संपर्कात आणले. अखेरीस, अल्ट्राव्हायोलेट (अतिनील) प्रकाशाचा वापर करून, संशोधकांच्या पथकाने वायू स्वरूपात असलेल्या या ‘सुपर अल्कोहोल’चे अल्प प्रमाण शोधून काढले. त्यांनी आपले हे निष्कर्ष ‘नेचर कम्युनिकेशन्स’ या जर्नलमध्ये 14 जुलै रोजी प्रकाशित झालेल्या अभ्यासात मांडले आहेत.