लंडन : काही प्राचीन शहरांविषयी नेहमीच संशोधकांपासून सामान्य लोकांपर्यंत सर्वांनाच कुतूहल वाटत असते; मग ते समुद्रात बुडालेल्या द्वारकेचे असो किंवा इजिप्तमधील अशाच ‘समुद्रार्पण’ झालेल्या हेराक्लिओन शहराचे! होंडुरासच्या दुर्गम मोस्किशिया प्रदेशातील जंगलात, शास्त्रज्ञांच्या पथकाने एका अशाच प्राचीन शहराचे अवशेष शोधून काढलेले आहेत. हे तेच ठिकाण असू शकते, ज्याला स्थानिक लोक ‘सिउदाद ब्लांका’ (Ciudad Blanca) किंवा ‘पांढरे शहर’ म्हणून ओळखतात. या शहराला ‘माकडांच्या देवाचे शहर’ (City of the Monkey God) असेही म्हटले जाते; कारण एका आख्यायिकेनुसार, येथील रहिवाशांनी माकडाच्या मूर्तीची पूजा करण्यासाठी हे शहर सोडले होते.
लाईट डिटेक्शन अँड रेंजिंग (LiDAR) नावाच्या विशेष तंत्रज्ञानाचा वापर करून विमानातून या भागाचे सर्वेक्षण करण्यात आले. या तंत्रज्ञानाने जमिनीवरील झाडांच्या खाली लपलेल्या मानवनिर्मित वास्तूंचा त्रिमितीय नकाशा तयार केला. या सर्वेक्षणात अनेक धक्कादायक गोष्टी समोर आल्या. त्यामध्ये जंगलाच्या गर्भात लपलेले भव्य मातीचे पिरॅमिड, सामाजिक आणि धार्मिक कार्यक्रमांसाठी वापरले जाणारे मोठे चौक, तसेच उत्खननातून बाहेर आलेल्या दगडात कोरलेल्या अनेक कलाकृतींचा समावेश आहे. यामध्ये सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, एका अशा शिल्पाचा शोध, जो अर्ध-मानव आणि अर्ध-माकड असलेल्या प्राण्याचे चित्रण करतो. यालाच ‘वेअर-जॅग्वार’ (were-jaguar) म्हटले जात आहे; पण त्याचा संबंध माकडांच्या देवाच्या दंतकथेशी जोडला जातो.
या शोधाचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे हे अवशेष माया संस्कृतीपेक्षा पूर्णपणे वेगळ्या आणि आतापर्यंत अज्ञात असलेल्या संस्कृतीचे आहेत. या शहराचा विस्तार आणि रचना पाहता, असे दिसते की, येथे एक अत्यंत संघटित आणि समृद्ध समाज नांदत होता, ज्यांच्याबद्दल इतिहासाला काहीही माहिती नाही. पुरातत्त्वशास्त्रज्ञांच्या मते, हे शहर सुमारे 1000 ते 1500 वर्षांपूर्वीचे असू शकते. येथील लोक कुशल कारागीर होते आणि त्यांची स्वतःची वेगळी सामाजिक आणि धार्मिक रचना होती. माकडांशी संबंधित अनेक कलाकृती सापडल्याने, या प्राण्याचे त्यांच्या संस्कृतीत विशेष स्थान असावे, असा अंदाज वर्तवला जातो. हा शोध केवळ होंडुरासच्या इतिहासासाठीच नव्हे, तर संपूर्ण मध्य अमेरिकेच्या प्राचीन इतिहासावर नवीन प्रकाश टाकणारा आहे. या ‘हरवलेल्या शहरा’च्या गर्भात अजूनही अनेक रहस्ये दडलेली आहेत, जी उलगडण्यासाठी पुढील उत्खननाची आणि संशोधनाची नितांत गरज आहे. जंगलाच्या पोटातून बाहेर आलेले हे ‘माकडांचे शहर’ आपल्याला एका विस्मृतीत गेलेल्या संस्कृतीची अद्भुत गाथा सांगण्यासाठी सज्ज झाले आहे.