ऑस्टिन : विश्वाच्या निर्मितीनंतरच्या सुरुवातीच्या काळात डोकावत, जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप वापरणार्या शास्त्रज्ञांनी आतापर्यंतच्या सर्वात प्राचीन कृष्णविवराचा शोध लावला आहे. हे कृष्णविवर तब्बल 13 अब्ज वर्षांपूर्वी, म्हणजेच महास्फोटानंतर अवघ्या 50 कोटी वर्षांनी अस्तित्वात होते. या ऐतिहासिक शोधामुळे विश्वाच्या बाल्यावस्थेतील अनेक गूढ रहस्ये उलगडण्यास मदत होणार आहे.
‘अॅस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्स’ या प्रतिष्ठित नियतकालिकात 6 ऑगस्ट रोजी प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासानुसार, या कृष्णविवर आणि त्याच्या आकाशगंगेला एकत्रितपणे :CAPERS- LRD- z9 असे नाव देण्यात आले आहे. हा शोध विश्वाच्या इतिहासातील एका अत्यंत महत्त्वाच्या टप्प्यावर प्रकाश टाकतो. टेक्सास विद्यापीठातील खगोलशास्त्रज्ञ आणि या अभ्यासाचे सह-लेखक अँथनी टेलर यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे की, ‘कृष्णविवरांचा शोध घेताना, आपण यापेक्षा जास्त मागे जाऊ शकत नाही.
सध्याचे तंत्रज्ञान जे शोधू शकते, त्याच्या सीमा आम्ही पार करत आहोत.’ :CAPERS- LRD- z9 ही आकाशगंगा ‘लिटल रेड डॉट’ (Little Red Dot) नावाच्या आकाशगंगांच्या प्रकारातील आहे. या नावाची काही खास कारणे आहेत : या आकाशगंगा आकाराने लहान असतात. जेम्स वेबच्या शक्तिशाली इन्फ्रारेड सेन्सरमधून पाहिल्यावर त्या लाल रंगाचा प्रकाश उत्सर्जित करताना दिसतात. ‘लिटल रेड डॉट्स’ प्रचंड तेजस्वी दिसतात, ज्यामुळे सुरुवातीला असा अंदाज लावला गेला की, त्यात मोठ्या संख्येने तारे असावेत. मात्र, विश्वाच्या सुरुवातीच्या काळात इतक्या मोठ्या प्रमाणात तार्यांची निर्मिती होणे शक्य नव्हते, असे सध्याचे विश्वउत्पत्तीचे सिद्धांत सांगतात.
मग त्यांच्या या अफाट तेजस्वीपणाचे कारण काय? हा एक मोठा प्रश्न होता. टेक्सास विद्यापीठातील आणखी एक खगोलशास्त्रज्ञ स्टीव्हन फिंकेलस्टाईन म्हणाले, ‘लिटल रेड डॉट्स’चा शोध हा जेम्स वेबच्या सुरुवातीच्या डेटातील एक मोठे आश्चर्य होते. कारण, हबल स्पेस टेलिस्कोपला दिसलेल्या आकाशगंगांसारखे ते अजिबात दिसत नव्हते. आता ते नेमके कसे आहेत आणि ते कसे तयार झाले, हे समजून घेण्याच्या प्रक्रियेत आम्ही आहोत.’ :CAPERS- LRD- z9 आणि तिच्यासारख्या इतर ‘लिटल रेड डॉट्स’चे स्वरूप अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी, संशोधकांनी जेम्स वेब दुर्बिणीद्वारे या आकाशगंगेचे निरीक्षण केले.
या निरीक्षणादरम्यान, त्यांना प्रकाशाच्या तरंगलांबीचा एक विशिष्ट नमुना आढळला. हा नमुना तेव्हाच तयार होतो, जेव्हा वेगाने फिरणारा वायू एखाद्या कृष्णविवरात खेचला जातो. खगोलशास्त्रज्ञांना यापूर्वी :CAPERS- LRD- z9 पेक्षाही दूरवर असलेल्या काही वस्तू आढळल्या आहेत, ज्या कृष्णविवर असण्याची शक्यता आहे. मात्र, प्रकाशाच्या या विशिष्ट नमुन्यामुळे :CAPERS- LRD- z9 हा आजपर्यंतचा सर्वात प्राचीन अधिकृतपणे सिद्ध झालेला कृष्णविवर ठरला आहे. या शोधामुळे आता असाही अंदाज वर्तवला जात आहे की, इतर ‘लिटल रेड डॉट्स’च्या केंद्रस्थानी देखील असेच महाकाय कृष्णविवर असू शकतात, जे त्यांच्या अफाट तेजस्वीपणाचे कारण असावेत. हा शोध केवळ एका कृष्णविवरापुरता मर्यादित नसून, तो विश्वाच्या सुरुवातीच्या काळात आकाशगंगा आणि कृष्णविवरांची निर्मिती कशी झाली, या मूलभूत प्रश्नांची उत्तरे देण्याच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.