वॉशिंग्टन : खगोलशास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की, नासाच्या जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपला विश्वातील पहिल्या ‘डार्क स्टार्स’चे दर्शन झाले असण्याची शक्यता आहे. हे आदिम तारे हायड्रोजन आणि हेलियमपासून बनलेले आहेत आणि आपण आजपर्यंत ज्या अणुसंलयन-शक्तीवर (nuclear fusion- powered) चालणार्या तार्यांना ओळखतो, त्यांच्याशी हे फारसे जुळत नाहीत.
‘प्रोसिडिंग्स ऑफ द नॅशनल अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेस’ या जर्नलमध्ये नुकत्याच प्रकाशित झालेल्या एका शोधनिबंधानुसार, ‘बिग बँग’नंतर काही शेकडो दशलक्ष वर्षांच्या काळात, म्हणजेच विश्वाच्या अगदी सुरुवातीच्या काळात, अति-विशाल डार्क स्टार्स अस्तित्वात असावेत, जे डार्क मॅटरच्या ऊर्जेवर चालत असत आणि अखेरीस ते स्वतःच नष्ट झाले. या अभ्यासाचे प्रमुख आणि कोलगेट युनिव्हर्सिटीचे खगोल भौतिकशास्त्रज्ञ कॉस्मीन इली यांनी एका निवेदनात सांगितले की, ‘अति-विशाल डार्क स्टार्स हे अत्यंत तेजस्वी, प्रचंड मोठे; परंतु फुगलेले ढग आहेत. ते प्रामुख्याने हायड्रोजन आणि हेलियमपासून बनलेले असतात आणि त्यांच्यातील स्व-विनाशक डार्क मॅटरच्या अगदी कमी प्रमाणातील आधारामुळे ते गुरुत्वाकर्षणामुळे कोसळण्यापासून वाचतात. डार्क मॅटर हा एक अद़ृश्य पदार्थ आहे, जो विश्वाच्या अंदाजे 25 टक्के भाग बनवतो असे मानले जाते. त्याची अपेक्षित विपुलता असूनही, शास्त्रज्ञांनी अजूनही त्याचे थेट निरीक्षण किंवा शोध लावलेला नाही. कारण त्याचे अस्तित्व द़ृश्यमान पदार्थांवर होणार्या त्याच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावावरून निश्चित केले जाते.
अति-विशाल डार्क स्टार्सच्या अस्तित्वामुळे ‘जेम्स वेब’ला विश्वाच्या दूरच्या भागात तेजस्वी आणि अनपेक्षितपणे सामान्य आकाशगंगा का मिळत आहेत, या प्रश्नाचे उत्तर मिळू शकते. या डार्क स्टार्समधून निर्माण होणारी अति-विशाल कृष्णविवरे देखील दूरच्या क्वासार्सच्या निर्मितीस कारणीभूत ठरू शकतात, जे आकाशगंगांच्या केंद्रातील कृष्णविवरांद्वारे प्रकाशित होणारे अत्यंत तेजस्वी आकाशगंगा केंद्रक आहेत. डार्क स्टार्सचा सिद्धांत प्रथम 2000 च्या दशकाच्या उत्तरार्धात मांडला गेला होता. तेव्हापासून, संशोधकांचे म्हणणे आहे की, ‘हे तारे दुर्बळपणे संवाद साधणार्या प्रचंड कणांच्या परिणामातून तयार झाले असावेत.’ हे कण डार्क मॅटरचे एक प्रमुख दावेदार मानले जातात, जे स्वतःचा विनाश करून उष्णता निर्माण करतात आणि ही प्रक्रिया तेजस्वीपणे चमकणार्या तार्यांसारखी दिसते.
‘बिग बँग’नंतर काही शेकडो दशलक्ष वर्षांनी या डार्क स्टार्सच्या निर्मितीसाठी योग्य परिस्थिती निर्माण झाली असावी, असे संशोधकांचे मत आहे. सह-लेखिका आणि द युनिव्हर्सिटी ऑफ टेक्सास अॅट ऑस्टिनच्या खगोल भौतिकशास्त्रज्ञ कॅथरिन फ्रीझ यांनी सांगितले की, ‘आम्ही प्रथमच जेम्स वेबमध्ये वर्णक्रमीय (spectroscopic) अति-विशाल डार्क स्टार उमेदवारांना ओळखले आहे, ज्यात रेडशिफ्ट 14 मधील सर्वात जुन्या वस्तूंचा समावेश आहे, ज्या बिग बँग नंतर केवळ 300 दशलक्ष वर्षे जुन्या आहेत. सूर्यापेक्षा दहा लाख पट अधिक वजन असलेले हे सुरुवातीचे डार्क स्टार्स केवळ आपल्याला डार्क मॅटरबद्दल शिकवण्यासाठीच महत्त्वाचे नाहीत, तर जेम्स वेबमध्ये दिसलेल्या सुरुवातीच्या अति-विशाल कृष्णविवरांचे पूर्वज म्हणून देखील ते महत्त्वाचे आहेत, अन्यथा ज्यांचे स्पष्टीकरण देणे खूप कठीण आहे.’