नवी दिल्ली : भारतीय संशोधकांच्या एका पथकाने टेक्टोनिक प्लेटस्च्या सरकल्याने तसेच गोंडवाना लँड हा अखंड असलेला खंड तुटल्यानंतर पृथ्वीवरील प्राण्यांचे वितरण व त्यांच्या वैविध्याला आकार देणार्‍या पैलूंशी निगडीत एक महत्त्वपूर्ण संशोधन केले आहे. या संशोधनासाठी संशोधकांनी मोठ्या आकाराच्या विषारी आणि शरीरावर रोम असलेल्या कोळ्यांच्या (टॅरेंटुला) वितरणाला आधार बनवले आहे. अशा मोठ्या आकाराच्या कोळ्यांची उत्पत्ती ही आफ्रिकेतच झाली असल्याचे संशोधनातून दिसून आले.
जैव भौगोलिक अध्ययनाद्वारे संशोधक पृथ्वीवर वेगवेगळ्या जीव-जंतूंच्या वितरण (विभागणी) आणि विविधतेला निर्धारित करण्यासाठी भूतकाळातील हवामान आणि भूवैज्ञानिक घटनांच्या भूमिकांचे अध्ययन करतात. कोळ्यांची टॅरेंटूला प्रजाती गोंडवाना मुळाच्या एका अतिप्राचीन विविध आणि व्यापक समूहाचे प्रतिनिधित्व करते. गोंडवाना हा असा प्राचीन खंड होता ज्यामध्ये दक्षिण अमेरिका, आफ्रिका, भारत, मादागास्कर, ऑस्ट्रेलिया आणि अंटार्क्टिका समाविष्ट होते.
संशोधक डॉ. आरतित्र बिस्वास यांनी सांगितले की प्रथमच जीनोमिक डेटा, जीवाश्म, भूवैज्ञानिक डेटा आणि गणितीय मॉडेलच्या संयोजनाचा वापर करून आम्ही हे समजून घेण्याचा प्रयत्न केला की या समूहाची उत्पत्ती कुठे आणि कधी, कशी झाली? या कोळ्यांनी तेथून निघून कशाप्रकारे पृथ्वीच्या अन्य भूभागांमध्ये स्वतःचा निवारा शोधला. आमचे संशोधन विविधता आणि जीवांच्या वितरणावर प्लेट विवर्तनिकी (प्लेट टेक्टोनिक्स) प्रणालीच्या प्रभावाला समजून घेण्याची नवी द़ृष्टी देते.
जगभरात मोठ्या कोळ्यांच्या सुमारे 1060 प्रजाती आढळतात. ज्या टॅरेंटूला समूहावर संशोधकांनी अभ्यास केला ती 10 कोटी वर्षांपासून अस्तित्वात आहे. विशेष म्हणजे दक्षिण अमेरिकेत या कोळ्यांच्या 70 टक्के प्रजाती आढळतात. मात्र, ही प्रजाती मूळची दक्षिण अमेरिकेची नसून ती आफ्रिकेची आहे! 103 दशलक्ष वर्षांपूर्वी त्यांचे पूर्वज आफ्रिका आणि दक्षिण अमेरिकेत विभागले गेले होते. त्या काळात हे दोन्ही भूभाग एकमेकांच्या अतिशय जवळ होते. कालांतराने अमेरिकेतील वंश नष्ट झाला आणि आफ्रिकेतील वंश आपली विविधता वाढवत तग धरून राहिला.