वॉशिंग्टन : दीर्घकाळ ‘हरवलेले’ मानले जाणारे सुमारे अर्धे नियमित (बारियोनिक) वस्तुमान अखेर संशोधकांनी हेरले आहे. ‘नेचर अॅस्ट्रॉनॉमी’ या प्रतिष्ठित विज्ञान जर्नलमध्ये 16 जून रोजी प्रसिद्ध झालेल्या अभ्यासानुसार, वेगवान रेडिओ झटके (Fast Radio Bursts - FRBs) या अत्यल्प वेळ टिकणार्या, परग्रहाशी संबंधित रेडिओ दीप्तींच्या साहाय्याने शास्त्रज्ञांनी विश्वातील सर्व बारियोनिक पदार्थाची मोजदाद पूर्ण केल्याचा दावा केला आहे.
विश्वातील फक्त 5 टक्के भाग हा बारियोनिक पदार्थाचा म्हणजे, प्रकाशाशी परस्परक्रिया करणार्या प्रोटॉन, न्यूट्रॉनसारख्या कणांचा आहे. उर्वरित 27 टक्के अद़ृश्य डार्क मॅटर व 68 टक्के गूढ डार्क एनर्जीने व्यापलेले आहे. बिग बँगनंतर निर्माण झालेला बारियोनिक पदार्थ सैद्धान्तिक गणितांपेक्षा निम्माच द़ृश्यमान आढळतो, ही दीर्घकालीन कोडी होती. हार्वर्ड विद्यापीठातील खगोलशास्त्रज्ञ लिअम कॉनर आणि सहकार्यांनी 69 वेगवान रेडिओ झटक्यांचे निरीक्षण करून या झटक्यांच्या आणि पृथ्वीमधील अवकाशातील ‘धुके’, आंतरजैलग्रही माध्यम (Intergalactic Medium - IGM), किती प्रकाश मंदावतो याचे अचूक मापन केले. मंदावलेला वेग म्हणजे त्या धुक्यातील पदार्थाचे वजन, अशी त्यांच्या पद्धतीची मूलभूत रचना आहे. साधारण 76 टक्के नियमित वस्तुमान आंतरजैलग्रही माध्यमात, गॅलक्सींच्या मध्ये पसरलेल्या दीप्त उष्ण वायूमध्ये, एकसारखे विखुरलेले आहे. सुमारे 15 टक्के पदार्थ गॅलॅक्सींच्या काठावरच्या गरम, गोलाकार ‘हॅलो’ भागात सापडतो. अवकाशातील उरलेला भाग म्हणजे गॅलक्सींच्या आतील तारे, ग्रह आणि थंड वायू. ‘एफआरबी’चे मूळ कारण अद्याप अज्ञात असले, तरी या दीप्ती विश्वातील अद़ृश्य पदार्थ मोजण्यासाठी प्रभावी ठरू शकतात, असा विश्वास संशोधकांना आहे. बारियोनिक पदार्थाचे ‘खाते’ पूर्ण झाल्याने, आता डार्क मॅटर आणि डार्क एनर्जीचा गूढ प्रवास अधिक नेमकेपणाने उलगडण्याची आशा खगोलसमुदाय व्यक्त करीत आहे. ही नवी शोधमोहीम ‘हरवलेल्या’ पदार्थाचा प्रश्न मिटवते; पण विश्वातील बहुसंख्य डार्क घटकांचे गूढ कायम आहे. तरीही, या निष्कर्षांमुळे खगोलशास्त्रातील मूलभूत गणित पुन्हा स्थिरस्थावर झाले असून, भविष्यातील वेधकामांसाठी नवी दारे खुली झाली आहेत.