बीजिंग : विज्ञानाने आता मानवी संवेदनांनाही यंत्राच्या माध्यमातून साकारण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल टाकले आहे. शास्त्रज्ञांनी प्रथमच अशी ‘कृत्रिम जीभ’ विकसित केली आहे, जी पूर्णपणे द्रवरूप वातावरणात मानवी जिभेप्रमाणे चव ओळखू शकते. हे तंत्रज्ञान भविष्यात अन्नसुरक्षा, रोगनिदान आणि रासायनिक विश्लेषणाच्या क्षेत्रात क्रांती घडवू शकते, असा विश्वास संशोधकांनी व्यक्त केला आहे.
‘PNAS’ या प्रतिष्ठित विज्ञान नियतकालिकामध्ये 15 जुलै रोजी प्रकाशित झालेल्या एका शोधनिबंधात या महत्त्वपूर्ण कामगिरीचे वर्णन करण्यात आले आहे. ही कृत्रिम जीभ ‘ग्राफीन ऑक्साईड’च्या अतिशय पातळ थरांपासून बनलेली आहे. हे थर चवींच्या आयनिक कणांसाठी एका आण्विक फिल्टरप्रमाणे काम करतात. हे तंत्रज्ञान मोठ्या कणांना वेगळे करण्याऐवजी, आयनच्या हालचालीचा वेग कमी करते, ज्यामुळे हे उपकरण विविध चवींना ओळखून त्यांची नोंद ठेवू शकते. या शोधाचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे, यात चव ओळखण्याची आणि माहितीवर प्रक्रिया करण्याची क्रिया एकाच द्रवरूप प्रणालीमध्ये यशस्वीरीत्या एकत्र आणली आहे. यापूर्वीच्या तंत्रज्ञानामध्ये, माहितीवर प्रक्रिया करण्यासाठी बाह्य संगणक प्रणालीवर अवलंबून राहावे लागत होते. मात्र, ही नवीन प्रणाली थेट द्रवरूप अवस्थेतच बहुतांश प्रक्रिया पूर्ण करते, ज्यामुळे तिची अचूकता वाढते. या नवीन उपकरणाने चाचणीदरम्यान प्रभावी परिणाम दाखवले आहेत. गोड, आंबट, खारट आणि कडू या चार मूलभूत चवी ओळखण्यात या उपकरणाने 72.5 टक्के ते 87.5 टक्क्यांपर्यंत अचूकता दर्शवली. कॉफी आणि कोका-कोला यासारख्या अनेक चवी एकत्र असलेल्या पेयांच्या बाबतीत तर याची अचूकता तब्बल 96 टक्क्यांपर्यंत पोहोचली. संशोधकांच्या मते, अशा जटिल पेयांची विद्युत-रासायनिक रचना या प्रणालीला चव ओळखण्यासाठी अधिक सोपी ठरते. या तंत्रज्ञानामुळे अनेक क्षेत्रांमध्ये मोठे बदल अपेक्षित आहेत.
अन्नसुरक्षा : अन्नपदार्थांच्या गुणवत्तेची आणि सुरक्षिततेची स्वयंचलित तपासणी करणे शक्य होईल.
रोगनिदान : रासायनिक विश्लेषणाच्या माध्यमातून रोगांचे सुरुवातीच्या टप्प्यात निदान करण्यासाठी याचा उपयोग होऊ शकतो. प्रयोगशाळेतील उपकरणे : द्रवरूप नमुन्यांच्या रासायनिक विश्लेषणासाठी हे तंत्रज्ञान प्रयोगशाळेतील उपकरणांमध्ये समाविष्ट केले जाऊ शकते.
‘न्यूरोमॉर्फिक कॉम्प्युटिंग’ : या शोधाला ‘न्यूरोमॉर्फिक कॉम्प्युटिंग’च्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल मानले जात आहे. यात मेंदूच्या शिकण्याच्या प्रक्रियेची नक्कल करणारी एआय प्रणाली विकसित केली जाते. चीनच्या ‘नॅशनल सेंटर फॉर नॅनोसायन्स अँड टेक्नॉलॉजी’चे प्राध्यापक आणि या अभ्यासाचे सहलेखक योंग यान यांनी सांगितले, ‘हा शोध आम्हाला नवीन जैव-प्रेरित आयनिक उपकरणे तयार करण्यासाठी एक नवीन दिशा देतो. आमची उपकरणे द्रवरूप वातावरणात काम करू शकतात आणि आपल्या मज्जासंस्थेप्रमाणेच परिसराची जाणीव ठेवून माहितीवर प्रक्रिया करू शकतात.’