बगदाद ः इ.स. 1927 मध्ये, मेसोपोटेमियाच्या (आजच्या इराक) प्राचीन ‘ऊर’ शहरात बि—टिश पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ सर लिओनार्ड वुली यांना एक असाधारण ठेवा सापडला, एक संपूर्ण सोन्याचे शिरस्राण. तब्बल 4500 वर्षांपूर्वीचे हे शिरस्राण केवळ एक संरक्षक कवच नव्हते, तर ते परिधान करणार्याच्या कुरळ्या केसांच्या रचनेची आणि कानांची हुबेहूब प्रतिकृती होती. ही कलाकृती म्हणजे प्राचीन कारागिरीचा एक अद्भुत नमुना आहे, जो आजही जगाला आश्चर्यचकित करतो.
हे शिरस्राण ‘रॉयल सिमेट्री’मधील एका थडग्यात सापडले. त्यासोबतच संगमरवरी फुलदाण्या, सोन्याचे खंजीर आणि सोन्याचे कटोरेही सापडले. यातील एका कटोर्यावर ‘मेस्कालमदुग’ असे नाव कोरलेले होते, ज्याचा अर्थ ‘उत्तम भूमीचा नायक’ असा होतो. मात्र, इतर राजेशाही थडग्यांच्या तुलनेत हे थडगे लहान आणि कमी सुसज्ज असल्याने, सर वुली यांनी असा निष्कर्ष काढला की, मेस्कालमदुग हा ‘ऊर’चा राजा नसून एखादा राजकुमार असावा. हे शिरस्राण म्हणजे कलाकुसरीचा एक उत्कृष्ट नमुना आहे. याच्या निर्मिती आणि रचनेबद्दल काही खास गोष्टी आहेत. 1928 मध्ये या शिरस्राणाच्या दोन प्रतिकृती बनवणारे सुवर्णकार जेम्स ओग्डेन यांच्या मते, मूळ शिरस्राण 15 कॅरेट सोन्याच्या एकाच पत्र्यापासून हाताने ठोकून बनवले आहे. हे शिरस्राण 8.9 इंच (22.7 सेमी) उंच आणि 8.3 इंच (21 सेमी) रुंद आहे. ओग्डेन यांनी याला ‘वास्तविक आकाराचे’ आणि ‘एक समारंभातील शिरोभूषण’ म्हटले आहे. यावर केसांची कुरळी रचना, मागे बांधलेला अंबाडा आणि त्याला बांधलेली एक फीत अत्यंत बारकाईने कोरलेली आहे. कानांच्या जागी छिद्रे आहेत, जेणेकरून परिधान करणार्याला ऐकू येईल. कानांखाली हनुवटीला पट्टा जोडण्यासाठी अतिरिक्त छिद्रे आहेत. शिरस्राणाच्या कडेला असलेल्या लहान छिद्रांचा उपयोग आतून कापडी अस्तर जोडण्यासाठी केला गेला असावा, ज्याचे काही अवशेषही सापडले. सर वुली यांच्या मते, मेस्कालमदुगचे शिरस्राण सामान्य सैनिकांच्या तांब्याच्या शिरस्राणांपेक्षा खूपच वेगळे आणि अधिक कलात्मक होते. त्याची रचना इ.स.पू. 25 व्या आणि 24 व्या शतकातील मेसोपोटेमियन शासक ‘इएन्नातुम’ आणि ‘सारगॉन द ग्रेट’ यांच्या केसांच्या आणि शिरस्राणांच्या शैलीशी मिळतीजुळती आहे. हे आतापर्यंत सापडलेल्या सर्वात जुन्या शिरस्राणांपैकी एक मानले जाते. मूळ शिरस्राण पहिल्या आखाती युद्धापूर्वी लपवून ठेवण्यात आले होते. 2003 मध्ये ते सुरक्षितरित्या परत मिळवण्यात आले आणि आता ते बगदादमधील ‘इराक म्युझियम’मध्ये ठेवलेले आहे. शोधानंतर काही वर्षांतच याच्या दोन हुबेहूब प्रतिकृती तयार करण्यात आल्या. त्यापैकी एक लंडनच्या ‘बि—टिश म्युझियम’मध्ये आणि दुसरी अमेरिकेतील ‘पेन म्युझियम’मध्ये आहे.